Ихэнх өргүүдэд үндсэн тэмцэл миттельшпиль буюу дунд хэсэгт өрнөн олон шатруудыг солилцон шатрын арми багасаж ирдэг.Үүний дараа тоглолт төгсгөлийн үе болох эндшпильд шилжинэ. Энэ үг нь Endspiel гэсэн герман үгнээс үүдэлтэй. Зарим тохиолдолд аль нэг өрсөлдөгч миттельшпильд тэр ч бүү хэл дебютэд (гараанд) бут ниргүүлэн тоглоомын төгсгөлийн үед хүрэхгүй дуусах нь байдаг. Үүнээс үндэслэн зарим нэгэн шатарчид (зөвхөн эхлэн суралцагчид ч биш) төгсгөлийн үндэс болон зарчимуудад суралцахдаа хайнга хандах нь бий. Тэдгээр хүмүүс төгсгөлийн зарчмуудыг үзэн цаг зав алдаж байснаас гарааны хувилбаруудыг сайн сурахыг илүүд үздэг. Ингэж боддог хүмүүс шатарт хэзээ ч томоохон амжилтанд хүрэхгүй. Гарааны хэдэн нүүдэлтэй хүмүүс сурсан аргаараа өрсөлдөгчөөс олж авсан хүү эсвэл бүр бодны давуу талаа хожил болгож чадахгүйд хүрдэг.
Өрсөлдөгч нар мэдэгдхүйц алдаа гаргаагүй тохиолдолд ихэнхдээ өрөг нь эндшпильд шилжин үргэлжилнэ. Өргийн дунд хэсэгт аль нэгэн өрсөлдөгч материалын болон байрлалын давуу байдлыг олж авснаар эндшпиль үүсдэг. Ийм үед төгсгөлийг тоглох үндсэн зарчмууд, төгсгөлийн нийтлэг байрлалуудын мэдлэг нь шатарчдад тусална. Энэхүү мэдлэг нь хэн нэгэнд нь өөрийн давуу талыг ялалт болгоход харин сул талд өрсөлдөгчийн давуу байдлыг сулруулан ингэснээр хожигдлоос аврагдахад тусална.
Жишээ нь 1-р диаграмд үзүүлсэн байрлалд цагаан зөв үргэлжлэлийг олохын тулд эндшпилийн нийтлэг байрлалуудын нэгийг тооцон үзэх хэрэгтэй.
|
|
1. f7 нүүдэл нь 1. ... Трg2+ 2. Нh8 (2. Нf8 Бd8X) Бf6+ 3. Бg7 Б:g7X гээд шууд хожигдолд хүргэнэ. Хүүгээ хамгаалан 1. Бh6 гэж нүүвэл цагаан ноён өрсөлдөгчийн бэрс тэрэгний хамтарсан дайралтанд өртөнө. 1. ... Трg2+ 2. Нf7 (2. Нh7 Бb1+ 3. Нh8 Бb8+ 4. Нh7 Бg8X) 2. ... Бb7+ 3. Нf8 (ноён e босоо шугамд гармагц Трe2+ гэж довтолно.) 3. ... Бc8+ 4. Нf7 Бg8+ (ноёнг нуувчнаас нь хөөн гаргалаа) 5. Нe7 Трe2+ Одоо цагаан ноёнг хэдхэн нүүдэлд мадлана. Цагаан энэ байдлаас хэрхэн аврагдах вэ? Зөвхөн 1. Бg6+! нүүдэл нь тэнцээг үүсгэнэ. 1. ... Трg2 (1. ... Нf1 гэсэн тохиолдолд 2. Бd3+ нүүдэл нь бусдаас амархан тэнцээнд хүргэнэ.) 2. Б:g2+! Н:g2 3. f7. Одоо хар бэрсээ ойртуулан эсвэл хүүг идэх эсвэл цагаан ноёнг ашиггүй байрлалд хөөн оруулахыг бодно. 3. ... Бd4+ 4. Нg8 Бg4+ 5. Нh7 Бf5+ 6. Нg7 Бg5+ 7. Нh7 Бf6 8. Нg8 Бg6+ 9. Нh8!. (2-р диаграм) Шатарчин 1. Бg6+ нүүдэлийг хийхдээ 2-р диаграмын байрлалаыг тооцсон байх ёстой. Цагаан өрсөлдөгчийнхөө хүссэн зүгт нүүсэн хэдий ч 9. ... Б:f7 -гийн дараа цагаан ноён паданд орно. Үүний зэрэгцээ цагаан хүүгээ бэрс гарахаар зэхэж байгаа бөгөөд бэрс гарвал тэнцээ гэсэн үг. Хар 9. Нf8? нүүдлийн дараа өөрийн ноёнг гол үйл явдал болж байгаа газарт ойртуулна гэж найдаж байсан. 9. Нg3 10. Нe7 Бg7 11. Нe8 Бe5+ 12. Нd7 Бf6 13. Нe8 Бe6+ 14. Нf8 Нg4 15. Нg7 Бd7 (зальтай нүүдэл) 16. Нg8?? Нg5 17. f8Б Нg6! цагаан ноён маданд орсон. |
Дээрх төрлийн нийтлэг байрлалууд төгсгөлийн онолд цөөхөн байдаг ба эдгээрийг мэдэж байх хэрэгтэй. Эдгээр нь тоглолтын эцсийн шатанд шатарчдад баримжаа авахад чухал үүрэгтэй. Мэдээжээр өрсөлдөгчид өргийн төгсгөлд ижилхэн тэнцүү хэмжээний хүчтэй шилжиж болно. Энэ тохиолдолд төгсгөлийн нууцыг илүү сайн мэддэг шатарчинд давуу байдал бий болно. Ганц ноёнг төрөл бүрийн шатруудаар маданд оруулах нь эхлэн суралцагчид элементар төгсгөлүүдийг хийж сурахад тустай. Төгсгөлийн үеийн үндсэн шинж чанаруудыг хураангуйлан тодорхойлбол
Эндшпилийн үндсэн шинж нь хөлөг дээрх шатруудын тоо бага болно. Энэ байдал нь зарим нэгэн шатруудын үнэ цэнэд өөрчлөлт авчирна. Жишээ нь морины үнэ буурч байхад тэрэг илүү үнэтэй болох гэх мэт. Хөлөг дээрх шатруудын тоо бага болсоноор хүүнүүд бэрс гарах боломж илүү болох тул хүүний үнэ цэнэ ихээхэн өсдөг. Ялангуяа нүүргүй (өмнөө эсрэг талын хүү байхгүй) хүү онцгой үнэд ордог. Дараагийн хичээлээр эндшпильд тоглолт хийх үндсэн зарчмуудтай танилцах болно.
илэрхийллийн хялбарчил.