Математикийн үйлдлүүдэд нэг ба тэг тоонууд онцгой шинжүүдтэй. Үржих үйлдэлд нэг ба тэг

шинжтэй байдаг.

Арифметикийн үндсэн 4 үйлдлийн нэг бол үржих. Нэмэх , хасах үйлдлийн талаар өмнөх хичээлүүдэд үзээд байгаа.

Үржих бол ижил бүрдүүлэгчдийн нийлбэрийг олох арифметик үйлдэл.

Тодорхойлолтыг ойлгох үүднээс дараах жишээг авч үзье.
Зуслангийн хашаандаа нэг эгнээндээ 4 ширхэгээр 3 эгнээ гацуур суулгажээ. Зуслангийн хашаанд нийт хэдэн гацуур суулгасан бэ? Бодлогын нөхцлийг зургаар дүрсэлбэл

байна.

Гурвалжны медиантай холбоотой бодлогууд шалгалт шүүлэгт ихээр орж ирдэг. Иймээс гурвалжны медиан, түүний шинжүүдийг бүрэн мэддэг байх хэрэгтэй.

Гурвалжны оройг эсрэг орших талын дундажтай холбосон хэрчмийг медиан гэнэ.

Дээрх зураг дээр BD хэрчим бол ABC гурвалжны B оройгоос буулгасан медиан юм. Гурвалжин бүр гурван оройтой учраас бүх гурвалжин гурван медиантай байна.

Хичээлээр хасах үйлдэлд оролцогчдийн өөрчлөлт ялгавар буюу үр дүнд хэрхэн нөлөөлөх талаар авч үзье. Нийлбэр, ялгаварын гишүүдийн өөрчлөлт цаашдаа алгебрийн илэрхийллийн адитгал хувиргалтын суурь болдог тул ухагдхууныг сайн ойлгон, тогтоож авахыг зөвлөе. Математикт холбоогүй ойлголт, дүрэм гэж байдаггүй учраас бүгдийг эхнээс нь нухацтай судлан ойлгож хэрэглэж сурах хэрэгтэй. Нэмэх, хасах үйлдлийн гишүүдийн өөрчлөлтийн дүрмүүд энгийн мэт санагдаж болох ч эдгээр дүрмүүд алгебрийн илэрхийлэл, тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш гээд бүх л зүйлд хүчинтэй байдаг.

Хасах үйлдэлд нэмэх үйлдлийнх шиг байр солих, бүлэглэх гэх мэт дүрмүүд байдаггүй тул үйлдлийг цээжээр хийхэд сурагчдад эхний үедээ хүндхэн байж болох талтай. Хасах үйлдэл бүрд баганаар хасах аргыг ашиглаж болох ч цаас, харандаа, үзэг гээд зүйлүүд хэрэгтэй болно. Иймээс цөөн оронтой тоонуудын хасах үйлдлийг цээжээр хийхэд ашигладаг аргачлалуудын талаар авч үзье.

Нийлбэрээс тоог, тооноос нийлбэрийг хасах нь энгийн үйлдэл ч гэлээ математикт эхлэн суралцаж байгаа хүүхдүүдэд үйлдлийн мөн чанар, утгыг зөв ойлгуулах нь их чухал. Хамгийн гол зүйл бол арифметик үйлдэлд оролцогчид, үйлдлийн үр дүнгүүдийн нэршлүүдийг эхнээс нь сайн тогтоолгон цээжлүүлэх хэрэгтэй. Цаашдаа математикийн бодлогын нөхцөл зөвхөн тогтсон нэршлүүдээр тодорхойлогддог тул тэдгээрийг тогтоогоогүй сурагчид нөхцлийг ойлгохгүйгээс болон математикийн хичээлд дургүй болох хандлагатайг сануулъя.

Нэг оронтой тоонуудын хасах үйлдлийг нэмэх хүснэгтийг ашиглан хийж болно. Харин олон оронтой тоонуудын хасах үйлдэлд нэмэх үйлдлийн байр солих, нэгтгэх хуулиудыг ашиглах боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл хасах үйлдэлд нэмэх үйлдлийнх шиг тодорхой хууль байдаггүй. Иймээс олон оронтой тоонуудын хасах үйлдлийг баганаар хасах аргачлалаар хийдэг.

Геометрийн бодлогод хамгийн ихээр тохиолддог, олон төрлийн бодлогод шинж чанаруудыг ихээр ашигладаг дүрс бол тэгш өнцөгт гурвалжин.

Тодорхойлолт. Аль нэг өнцөг нь тэгш буюу 90 градустай тэнцүү гурвалжинг тэгш өнцөгт гурвалжин гэнэ.
Гурвалжны 90 градусийн эсрэг орших талыг гипотенуз, нөгөө хоёр талыг катет гэнэ.

Тооны хуваагдах шинж гэдэг нь хуваах үйлдлийг хийхгүйгээр тоо хуваагчид үлдэгдэлгүй хуваагдах эсэхийг тогтоох аргачлал буюу тооны өөрийн шинж юм. Хуваагдах шинжийн бодлого шалгалт, шүүлэгт орж ирэх нь элбэг тул шинжүүдийг бүгдийг сайн ойлгон цээжлэх хэрэгтэй.

Нийлбэрт нэмэх үйлдлийн үр дүн мэдэгдэхгүй байхад нийлбэрийг хэрхэн олох аргыг судлан сураад байгаа. Тэгвэл нийлбэрийн нэг бүрдүүлэгч буюу нэмэгдхүүн мэдэгдэхгүй байвал яах вэ? гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч ирнэ.