Сайн шатарчин болохыг хүссэн хэн болгон сайн стратегч тактикч байх ёстой. Энэ юу гэсэн үг вэ? Юуны өмнө шатарчин шатрын хөлөг дээр тулаан явуулах стратегийн болон тактикийн төрөл бүрийн аргуудыг эзэмшин тэдгээрийг сайн ашиглаж сурсан байх хэрэгтэй. Шатар тоглохдоо төлөвлөгөөтэй байхыг бид олон удаа сануулж байсан. Шатрын өргийн тулаан гэдэг нь өрсөлдөгч нарын төлөвлөгөөний тулаан юм. Өрсөлдөгч бүр эсрэг талынхаа санаанд саад болон өөрийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийг хичээнэ. Тэмцлийн чиглэл, тулааны төлөвлөгөө боловсруулах нь шатрын стратегийн үндсэн асуудал болно. Стратег төлөвлөгөөний хэсэгчилсэн асуудлыг шийдвэрлэхэд тактик хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд тактик нь эцсийн зорилгод хүрэх тэмцэлд бие даасан үүрэг гүйцэтгэж болдог.

Тактикийн элементүүдэд материалын болон байрлалын давуу байдлыг бий болгох тэр ч бүү хэл мад хийх боломжийг бүрдүүлэх дайралт хамгаалалтын хүчирхэг аргууд багтана. Давхар цохилт, дараа, нээн дайрах (нээв), нээн шалах, давхар шалаа, өдөөн хатгах, сатааруулах, хаалт тавих, хамгаалалтыг устгах, шугам ба нүд чөлөөлөх гэх мэтээр тактикийн аргууд нилээд олон. Шатарчин бүр тоглолтын үед эдгээр аргуудыг байнга санаж байх хэрэгтэй. Ингэснээр дутуу харах олон тохиолдолоос аврагдана.
1-р диаграмын сургалтын өрөгт нээн шалах болон давхар цохилт гэсэн тактикийн аргуудын үзүүлсэн байгаа.

1. Мc4+ (нээж шалах) 1. ...  Нd7 2. Мb6+ (давхар цохилт. ац) 2. ... Нc7 3. М:a4 гээд цагаан хожино. Өрсөлдөгчдийн шатрууд тулан ирэх хүртэл шатрын өргийн тэмцэл харьцангуй тайван маневраар үргэлжилж байдаг. Хөлөгт шигүү түгшүүртэй байдал бий болох үед аянга ниргэх мэт комбинаци явагддаг. Комбинац гэдэгт тодорхой зорилгод хүрэхийн тулд хаяа бүхий тактикийн аргыг нийлүүлэн ашигласан үйлдлийг ойлгоно. Комбинацын үндсэн бүрдүүлэгч бол хаяа. Хаяа байхгүй бол комбинац биш зүгээр л тактикийн арга эсвэл тулааны маневр болно. 1-р диаграмын жишээ бол хаяа байхгүй учраас комбинац биш зүгээр тактикийн аргыг ашиглах юм. Өөр жишээ авч үзье.

Цагаан дайралтаа 1. Мg6+ гэж эхэлж болно. 1. ... Нg8 2. Тa2+ Мd5 3. Мf4. Одоо a2-g8 диагналын дарааг өөртөө ашигтайгаар ашиглахыг оролдоно. Гэхдээ хар 3. ... Бf5 гэж нүүн өөрийн хамгийн хүчтэй бодоо хамгаалалтанд татан оруулан улмаар 4. ... g5 эсвэл 4. ... Трf8 нүүн сайн сөрөг тоглолт гаргаж болохоор байна. Харын үндсэн хүч өөрийн ноёноос хол байрлаж байгааг ашиглах өөр арга байхгүй гэж үү. Одоогоор эсрэг ноёны хамгаалалтанд хүү морь хоёр өөрөө буланд сайнгүй байрласан байна шүү дээ. Хар a2-g8 диагналыг хаах боломжгүй болговол ямар вэ? Хар морийг f6 дээрээс хэрхэн холдуулах вэ? Энгийн аргаар энэ нь боломжгүй. Морийг байрнаас хөдөлгөх хэрэгтэй. Гэхдээ хар морь d5 болон h7 нүднүүдийг хамгаалж байгаа  Тэгэхлээр бид бэрсээр h7 нүдэнд хаяа хийн морийг хөдөлгөе. Ингээд 1. Б:h7+!! М:h7. Цаашаа амархан. 2. Мg6+ Нg8 3. Тa2+ гээд дараагийн нүүдэлд мад. Цагаан бэрсээ хаян хар морийг түүний хамгаалалтанд байсан d5 нүднээс холдуулан комбинац хийлээ. Энэ комбинацийн зорилго нь эсрэг ноёнг морь болон тэмээний маданд шахах (тулгах) байсан. Өрсөлдөгчийг ганц нүүдэлтэй болгохыг шатарт шахах тулгах гэдэг.

Комбинац нь зөвхөн нэг санаа агуулсан энгийн байхаас гадна тактикийн олон санаа бүхий нарийн байж болдог. Доорхи жишээнүдийг харъя.

3-р диаграм. 1. Бf8+!!. Хар ноёнг түүнд ашиггүй f8 нүдэнд оруулах тактикийн арга. 1. ... Н:f8 2. Трa8+ гээд 3 нүүдлийн мад. 4-р диаграм. Бүрэн багц тактикийн санаанууд орсон их аварга Д.Бронштейны комбинац. 1. ... Тd3!!. (Бэрсийг e2 нүднээс холдуулах бас g шугамыг чөлөөлөх) 2. Б:d3 Трg1+!!. (Ноёнг нээв шалаатай g1 нүдэнд татан оруулах) 3. Н:g1 e2+ 4. Мe3 (4. Нh1 Бf2) 4... Тр:e3 5. Бf5+ Трe6+. (h3-c8 диагналыг хаангаа нээн шалсан) 6. Нh1 Бf2. Гарцаагүй мад болж байгаа тул цагаан бууж өгсөн. 7. Тр:e2 Бf1X; 7. Трg1 Б:f3+ гэх мэтээр.

Комбинацийн тухай дараах зүйлүүдийг мэдэж байх нь зүйтэй.
Шатарчинг ямар нэгэн комбинаци хийхэд юу нөлөөлдөг вэ?  Энэ нь ихэнхдээ өрсөлдөгчийн хүчний муу байрлал, муу хамгаалагдсан чухал нүднүүд, ноёны эвгүй байрлал, хамгаалалтгүй шатрууд гэх мэтийн байрлалд бий болсон онцгой нөхцлүүд байдаг. Эдгээр онцгой нөхцлүүдийг комбинацийг өдөөгч гэнэ. 2, 3, 4 -р диаграмаар бидний авч үзсэн жишээнүүд дээр комбинацын өдөөгч нь хөдөлгөөн болон хамгаалалт муутай ноён байсан.
Шатарчин комбинацийг эхлэхдээ өөрийн хүссэн эцсийн байрлалаа төсөөлөн харсан байх ёстой. Энэхүү төгсгөлийн байрлалыг комбинацийн сэдэв гэдэг. Комбинацийн зорилго нь материалын болон байрлалын давуу олох, маданд шахах, эсрэг ноёны хүүний хамгаалалтыг эвдэх, хүүг бэрс гаргах эсвэл муу байрлалд пад үүсгэх, дандаа шалаа, онолоор тэнцэх төгсгөлд шилжих гээд маш олон төрөл байж болно.

5-р диаграмын байрлалаас өрөг цааш 64. c5! Б:b5 65. Мc3+ Н:f2 66. М:b5 g3 67. a7 g2 68. a8Б g1Б+ 69. Нc2 e3 (өөр ямар ч сайн нүүдэл байхгүй) 70. Мc3 Бg6+ 71. Бe4 Бf7 72. Мd1+ гээд хар хэдэн нүүдлийн дараа бууж өгсөн. Цагааны комбинацийн санаа нь тэмээгээ хаян хар бэрсийг ашиггүй b5 нүдэнд оруулахаар өдөх. Комбинацийн өдөөгч нь харын бэрс ноёнг f1-a6 диагналд оруулан ацан шалаа хийх. Комбинацийн сэдэв нь давхар цохилт (морины ацан шалаа) өгөх байрлал. Комбинацийн зорилго нь эсрэг талын бэрсийг устган материалын давуу байдал олж авах байлаа.

Практикт алдаатай комбинаци хийх нь элбэг байдаг. Өөрөөр хэлбэл бодсон санаандаа хүрч чадахгүй байдал үүсэх юм. Ийм төрлийн жишээг 6-р диаграмд үзүүллээ.

Энд германы шатарчин дараах комбинацийг хийсэн. 19... Бa7+ 20. Нh1 Мg3+?! 21. hg Трf6. 22. ... Трh6X маднаас хамгаалалт байхгүй мэт санагдана. Харин цагаан их гоё хамгаалалтыг олсон. 22. Трf2!!. 22. ... Б:f2 гэвэл 23. Б:a8+ гэх тул харын хийсэн хаяа үр дүнгүй болж байна. Цааш 22. ... g5 23. Бf3 g4 24. Бe2 Трaf8 25. Бd2 Трh6+ 26. Нg1 Трf5 27. Бd4+ гээд хар бууж өгсөн. 27. ... Б:d4 28. cd Трfh5 -ын дараа хар яаж ч чадахгүйд хүрнэ.