Та суралцахыг хир хүнд ажил гэж бодож байна. Энэ талаар бодож байв уу. Би энэ нийтлэлээр энэ сэдвийн талаар өөрийн бодлоо илэрхийлье. Хүн өөрийн амьдралын бүхий л хугацаанд суралцдаг гэж эрдэмтэд, шинжээчид нотолдогтой би санал нэгддэг. Хүүхэд төрөх үеэсээ эхлээд гадаад орчиндоо дасах, идэх, сонсох, харах гээд л суралцаж эхэлдэг. Үүнийг та хүний үндсэн араншин, байгалаас заяасан мэдрэмж гэж үзэж байж болно. Дөнгөж төрсөн хүүхэд гэлтгүй амьтадын хувьд ч тийм л байдаг. Гэхдээ суралцах үйл явц хүний хувьд маш бага наснаасаа эхэлдэг гэдгийг эрдэмтэд тогтоосон. Хүүхэд тоглоом сонирхох, асууж шалгаах зэрэг нь тэдний суралцаж эхэлсний тод жишээ.

Тэгэхлээр бид маш багаасаа суралцах ажилдаа ордог юм шиг байгаа юм. Тэгсэн мөртлөө бүхий л амьдралын туршдаа суралцсан байж мэдлэг, чадварын түвшингээрээ хүмүүс яагаад ийм зөрүүтэй байдаг нь их сонирхолтой. Бидний дунд цөөнх болох суут ухаантан, төрөлхийн авьяас, чадвартай хүмүүсийн хувьд өөр юмаа гэхэд нийгмийн ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг хэсгийн дотор ч ялгаа асар их. Ингэхэд төрөлхийн авьяас билэг амжилтын дөнгөж 1-3 хувийг л авчирдаг гэж бас ярьдаг.
Би суралцахыг ажил гэж ойлгодог. Ажил бол нийт хэмжээг үнэлэх боломжтой зүйл байх ёстой. Жишээ нь ямар нэгэн газар руу явах, тодорхой тооны материал үйлдвэрлэх, тээвэрлэх, барилга, орон сууц барих гэх мэтээр. Гэтэл суралцах ажлын хэмжээг тогтоох боломжгүй. Учир нь хүн төрөлхтөн өөрийн хөгжлийн хугацаанд хуримтлуулсан мэдлэг, ирээдүйд нээн илрүүүлэх мэдлэгийн хэмжээг бид тооцож чадахгүй. Энэ өнцгөөс нь харвал суралцахыг ажил гэхэд хэцүү. Гэхдээ хүний хэрэгцээг бүрэн хангах хүнс, бараа материал үйлдвэрлэх, ажил үйлчилгээг төгс хэлбэрт хүргэх гэх мэтийг бас л тооцох боломжгүй. Ийм учраас л хүмүүс өдөр бүр бараа бүтээгдхүүн үйлдвэрлэн, ажил үйлчилгээгээ сайжруулж байдаг. Тэгэхлээр суралцах бол хэмжээг нь тооцох боломжгүй ажил болохоор бид хүссэн хүсээгүй насан туршдаа суралцахаас өөр аргагүй. Бас нэгэн сонирхолтой зүйл бол сурж, судалж байгаагийн төлөө танд хэн ч хөлс төлөхгүй. Харин та өөрөө төлбөр хийх хэрэгтэй. Гэтэл хүнд үйлчлэх, бараа материал хийх гээд ажил, үйлчилгээ үзүүлэх бүрт танд хүн төлбөр төлдөг. Ингээд харвал хөлс авахгүй мөртлөө төлбөр төлдөг зүйлийг ажил гэж үзэх нь эргэлзээ төрүүлэхээр боловч таны сурсан мэдсэн зүйл чадамж, чадварыг дээшлүүлснээр үнэлэмжийн суурь болно. Тухайн зүйлийг хир сайн сурснаас таны үнэлгээ цаашлаад олох орлогын хэмжээ шууд хамаарна.

Хүн өөрийн хэрэгцээг хангахын тулд тодорхой ажил хөдөлмөр хийдэг болохоос хэн нэгэн эсхүл улс орныхоо төлөө ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй. Одон медал авч байгаа хүмүүс ярилцлага өгөхдөө цаашид эх орон, хүн ардынхаа төлөө ихийг хийнэ энэ тэр гээд ярьж байдаг ч үнэн хэрэгтээ өөрийнхөө төлөө л хийх ажил шүү дээ. Ажлаа хийхгүй бол хэрэгцээгээ яаж хангах ч билээ. Эндээс харвал суралцах бол таны амьдралын хэрэгцээг хангах үндэс юм. Хүн бүх зүйлийг тэр бүү хэл нэг зүйлийг бүрэн сурч чадах ч үгүй, амжих ч үгүй.

Нэгэнт боломжгүй гэж үзвэл суралцах ямар хэрэгтэй юм вэ? гэж санагдаж магадгүй. Гэхдээ амьдрахын тулд ямар нэгэн зүйлийг сурах л хэрэгтэй болдог. Эндээс л суралцах хир хэцүү вэ? гэсэн асуулт гарч ирнэ. Шуудхан хэлэхэд сурч, танин мэдэх нь хүнд байгалаас заяагдсан хишиг болохоор энэ бол тийм хүнд ажил биш. Өөрөөр хэлбэл хүн өөрөө ч мэдэхгүйгээр ямар нэгэн зүйлд суралцаад л байдаг гэсэн үг. Жишээ нь бидэнд хэнч худлаа ярих, хууран мэхлэх, хулгай хийх гэх мэтийн муу зүйлийг заахгүй биз дээ. Гэтэл хүмүүс үүнд өөрөө ч мэдэлгүй суралцаад бүр мэрэгжлийн /сайн эзэмшсэн/ болсон хүмүүс байдаг. Үүнээс гадна гар утас, ахуйн цахилгаан техник, үйлчилгээний автомат машин ашиглах зэргийг ямар нэгэн тусгай сургалт гэхгүйгээр сураад л байдаг. Хүмүүсийн дунд суралцахын тухайд дараах буруу ойлголтууд өргөн тархсан байдаг.

• Хүмүүс суралцахыг ухаантай хүмүүсийн ажил гэх гээд байдаг. Энэ бол ердөө буруу ойлголт. Жишээ нь машин барьж чаддаггүй, хоол хийж мэдэхгүй, хадаас хадаж үзээгүй эрдэмтэд зөндөө л байдаг. Гэтэл энэ ажлыг та бидний ихэнх нь нэг их зовлонгүй сурсан.
• Хүн заавал багшаар заалгаж байж сурдаг гэсэн ойлголт манайхны дунд элбэг тархсан байдаг. Үсэг заалгах, тоо бодох гэх мэт үндсэн суурийг багшаар заалгах нь илүү хурдан бөгөөд үр дүнтэй. Ийм болохоор бүх хүүхдүүд сургуульд сурдаг. Ямарч багшгүйгээр өөрөө суралцсан хүмүүс ч их байдаг.
• Сургууль төгсөх, дамжаа, сургалтанд явсныгаа сурчихсан гэж ойлгодог. Хавтас, диплом, сертификат нь таныг тухайн сургалтын програмыг үзсэн гэдгийг баталгаажуулах л эд. Судлаачид танхимд заалгасан хичээлээс ердөө эхлэл төдийний зүйлийг мэдэн авдаг гэсэн дүгнэлтийг хийсэн байгаа юм. Хичээлийн үеэр багш олон хүнд лекц байдлаар мэдээлэл өгөхөөс өөр ямарч боломж байдаггүй. Энэ нь дээд сургуульд илүү хамааралтай. Харин ЕБС-д багш нар хүүхдүүдтэй нилээд тулан ажиллах шаардлагатай тулдаг. Анхан шатны мэдлэгийг авсан бол бусдыг өөрсдөө судлах хэрэгтэй.
• Мэрэгжлийн диплом, үнэмлэхтэй болоод ажилд орсныхоо дараа суралцах ажлаа дууссан гэж боддог. Минийхээр энэ бол бидний хамгийн том алдаа. Эндээс л таны жинхэнэ сурч боловсрох ажил эхлэнэ. Ажил хийж амьдралын хэрэгцээгээ хангах тусдаа зүйл. Ажилдаа өсөн дэвших, ашиг, орлогоо нэмэгдүүлэх үндсэн хөшүүрэг бол суралцах. Харамсалтай нь манайд танил тал, тал засах, хээл хахуул хөшүүрэг болдог ч энэ байдал удахгүй засагдана гэдэгт итгэдэг. Ажилтай хүмүүс зав чөлөөгүй, ар гэрийн ажил гэх мэтийн шалтгаанаар суралцах ажлаа удаашруулан бүр зогсоодог нь хамгийн харамсалтай.     

Ингээд бодохоор хүн бүр өөрөө ч мэдэхгүй бүхий л насан туршдаа суралцаж байдаг мөртлөө ямар нэгэн тодорхой зүйлд суралцахдаа хайнга, залхууран хандснаас л бүх зүйл эхэлдэг болов уу. Миний бодлоор хүн өөрөө чин сэтгэлээсээ хандвал суралцах ажил ямарч хүндрэлгүй. Учир нь суралцах чадвар бидэнд төрөлхөөс заяагдсан зүйл. Харин хүсэл, зориг, зорилго, чиглэлээ зөв тогтоох л хамгийн хүнд асуудал. Жишээ нь хүүхдэд хэн ч компьютерын тоглоом тоглохыг заан өгдөггүй атал тэд түүнийг бусдын тоглолтыг харах эсхүл өөрөө судлаад ойлгоод тоглоод сурчихдаг. Хүн тухайн зүйлийг хир сонирхож байгаагаас сурах хандлага тогтдог гэдгийг энэ жишээ харуулна.
Суралцахын хамгийн анхдагч нөхцөл бол хүний өөрийнх нь хүсэл, тэмүүлэл. Хэрвээ хүсэл байхгүй бол ямар ч сайн багшид шавь оруулаад үр дүнд хүрэхгүй болов уу. Хүн олон зүйлд суралцах боломжгүй учраас суралцах чигээ аль болохоор эртнээс тодорхойлбол түүнд зарцуулах цаг хугацаа илүү. Үндсэн суурь мэдлэгийг аван цааш суралцах чигээ олохын тулд л бид ерөнхий боловсрол, дээд болон мэрэгжлийн сургуулиудад суралцаад байгаа. Түүнээс биш яг тодорхой зүйлд суралцах ажил нилээд хожуу оюутан болсны дараа эсхүл тодорхой ажил хөдөлмөр хийж эхлэх үеэс эхэлдэг. Чиг зорилгоо тогтоох хүртлээ хүн суралцах арга барилаа олж авах ёстой учраас бид олон шатны сургуулийг дамжин суралцдаг. Иймээс чиг зорилготой, суралцах арга барилтай, хүсэл тэмүүлэлтэй хүнд суралцах ажил амархан болоод таашаалтай ажил. Эдгээр хүчин зүйлүүдээ тогтоон хэвшүүлсэн хүнд суралцах нь бидний өөрөө ч мэдэхгүй суралцдаг жамаар явагдах ердийн ажил болон хувирах тул танд ямарч илүү ачаалал авчрахгүй.