Шатрын тоглолтын нүүдлүүд хугацаагаар хэмжигдэнэ. Ижил тооны нүүдэлд хэн нь олон шатрыг тулаанд оруулсан тал нь хугацааны давуу талыг олж авдаг. Гарааны үндсэн зарчмуудын нэг болох бодоо хурдан хөллөх зарчимыг зөрчвөл өрсөлдөгч талд санаачлагыг алдан өөрөөр хэлбэл нөгөө талыг хугацааны давуу байдалтай болгоно. Гарааны зарчмуудын талаарх хичээлүүдийг дахин сайтар үзэхийг зөвлөж байна. Хичээлүүдэд гарааны зарчмыг умартан өөр зүйлд хэт анхаарсанаас болоод шатарчид хэрхэн бут ниргүүлж байгааг үзүүлсэн сургамжтай өргүүдийг авч үзсэн. Уншигч танд дараах бас нэгэн сургамжтай өргийг толилуулъя.
Венийн өрөг
Шпильман - Флямберг
Мангейм, 1914
 |
1. e4 e5 2. Мc3 Мf6 3. f4. Нүүдлийн санаа нь өрсөлдөгчийн төвийг эвдэх. Хэрвээ жишээ нь 3... ef? 4. e5! гээд дараа нь d2-d4 эсвэл Тf1-c4. Энэ тохиолдолд цагааны сайн тоглолт болно. 3. ... d5. Энэ нүүдлийг цагааны хөлөлгөөнд ашиглаж байгаа аргын эсрэг хамгийн сайн хариу гэж онолд үздэг. 4. fe М:e4 5. Мf3. Морио 5. М:e4 гэж солилцох нь цагаанд их зүйл өгөхгүй. 5. ... Тg4 6. Бe2. Одоо хар e4 дээрх морио яах тухайгаа шийдэх хэрэгтэй. 6. ... Мc5. Сайн биш сонголт. 6. ... М:c3 гэсэн бол хард бага асуудал үүсгэх байлаа. 7. d4 Т:f3?. Хар d4 -ийн хүүг хожих гэсэн арга. Ийм дэмий зүйлээр оролдож байхаар 7. ... Мe6 гэх нь дээр. Одоо цагаан хөлөлгөөнд илт давуу байдлыг олж авахаар болсон. 8. Б:f3 Бh4+ 9. g3 Б:d4 10. Тe3!. Материалаас цаг үнэтэй. 10. ... Б:e5?. Иймэрхүү шунал сайн зүйл авчрахгүй. 10. ... Бb4 илүү байсан. 11. O-O-O c6. Хоёр талын хөлөлгөөг харьцуулаарай. Цагаан хугацааны их давуу байдалтай. Иймээс хэдэн эрчтэй цохилтын дараа харын хамгаалалт нуран унахад гайхах зүйлгүй. 12. М:d5! c:d5 13. Тр:d5 Бe6. Бэрс өөрөөр ухарсан ч нэмэргүй. 14. Тc4 Бe4 (1-р диаграм) 15. Т:c5! нүүдлийн дараа хар бууж өгсөн. 15. ... Б:f3 (эсвэл 15. ... Б:c4) дараа 16. Трe1+ гээд хар маданд орно. |
Цаг хугацааны хүчин зүйл нь миттельшпиль болон эндшпильд ч чухал үүрэгтэй. Тулааны ямарч үед зорилгогүйгээр нүүдэл алдаж болохгүй. Бүхий л өргийн турш шатрын цагт (нүүдэл) хямгатай хандах хэрэгтэй. Багахан хэмжээний алдаа нь өрсөлдөгчид аюултай санаачлага авах боломжийг олгоно. Газар нутгийн давуу байдлыг бодвол цаг хугацааных нь тийм ч тогтвортой биш байдаг тул хурдтай шийдмэг ажиллахыг шаардана.
2-р диаграмд үзүүлсэн энгийн төгсгөлийг авч үзье.
 |
Энд хэн эхэлж нүүсэн нь хожино. Өөрөөр хэлбэл хэн цаг хугацааны давуу талтай нь хожих болно. Цагаан нүүх ээлж бол шууд л 1. h4! гэж нүүвэл хожино. Харин 1. Нf3? гэх мэтээр нүүвэл өрөг тэнцээгээр өндөрлөнө. Хэрвээ 1. h3?? гэж нүүвэл цагаан бүр хожигдоно. Энэ байрлалд нэг нүүдлийн үнэ цэнэ ийм байна. Харын нүүдлийн ээлж байсан бол мөн л ижил 1. a5! нүүдэл л хожил авчирна. |
Өргийн дунд хэсгээс үзүүлсэн дараах хоёр жишээ нь темп бүр чухал гэдгийг батална. Цаг хугацааны үүрэг роль нь комбинац ихтэй байрлалд улам ихэсдэг.
 |
Өрөг цааш 29. Тe4! Тр:e4 30. М:e4 Б:f5 31. М:d6 Т:g2+ 32. Н:g2 Трc2+ 33. Нh1 Бf4. Хар өрсөлдөгчийг аргалж чадсан мэт харагдана. Учир нь 34. ... Бh2X үхлийн цохилтыг хамгаалахад цагаан өөрийн хүчээ дахин зохион байгуулах цаг байхгүй. 34. Трe8+. Үхэхдээ үхэр буу гэдэг шиг л харагдана. 34. ... Тf8. Хэрвээ 34. ... Нh7 гэсэн бол цагаан 35. Бd3+ дараа нь 36. Б:c2 гээд тэдний гол хүчний нэгийг устгах байсан. 35. Тр:f8+! Н:f8 36. Мf5+. Нээн шалсан. 36. ... Нg8 37. Бf8!!. Хар аргагүйн эрхэнд бууж өглөө. Хэрвээ 37. ... Н:f8 38. Трd8X эсвэл 37. ... Нh7 38. Бg7X болно. Цагаан өргийг авраад зогссонгүй бүр хожлоо. Өргийн төгсгөлийг тэд өрсөлдөгчид нэг ч амс хийх зай өгөлгүй нэг амьсгаагаар хийлээ. Цагаан өөрийн хугацааны давуу (нэг нүүдэл) байдлыг гайхалтай ашиглалаа. |
 |
4 - р диаграмын байрлалд цагаан өөрийн нүүдэлдээ хэрэгтэй үйлдэл хийж чадаагүйг харуулсан. Өөрийн нүүх ээлжинд цагаан хүү хожих комбинац хэрэгжүүлэхээр шийдсэн. 35. Тр:g7 Тр:g7 36. Тр:g7 Н:g7 37. Бg2+. Гэтэл энд тэдэнд өрсөлдөгчийн завсарын нүүдэл сюрприз барьсан. 37. ... Мg3+!!. Гарцаагүй 38. Т:g3 нүүдлийн дараа хар тэргээ татан авах темп (хугацаа) хожин 38. ... Трh6. Цааш 39. Тh4+ Трg6 40. Тf6+ Нf7 41. Бf3 Нe6 42. c4 b5 43. b3 b:c4 44. b:c4 Бb7 45. h4 Бb1+ гээд цагаан бууж өгсөн. |
Цаг хугацааны, байрлалын тэр ч бүү хэл материалын давуу тал нь тулааныг ялалтаар дуусгах баталгаа болдоггүй гэдгийг шатарчид дандаа санаж байх ёстой. Бүхий л төрлийн давуу байдалтай байж болох хэдий ч өөрийн ноёны хамгаалалтанд санаа тавилгүй орхивол ялагдал хүлээж болдгийг дараах жишээнүүд батлан харуулна.
 |
5-р диаграмын байрлалд хар тал шатарт байж болох бүхий л давуу талтай байна. Гэхдээ тэдний ноён их эвгүй байрлалтай байгаагаас 1. g3! нүүдлийн дараа хар шууд бууж өгөхөөс аргагүй. Бf1-h3X нүүдлээс хамгаалах арга байхгүй. Хэрвээ харын ноён жишээ нь a8 аюулгүй нүдэнд байрлаж байсан бол тулааны төгсгөл эсрэгээрээ байж болох байлаа. 6-р диаграмд цагаан материалын болон байрлалын давуу талтай байгаа ч тэдний ноён аюултай байдалд ороод байна. 23. ... Тр:g2+! гээд цагаан гарцаагүй маданд орж байгаа тул бууж өгсөн. |
илэрхийллийн хялбарчил.