Нэг. Ерөнхий тойм. Эндшпиль эсхүл өргийн дунд хэсэг. Дайралтын обьектын сонголт.
Эсрэг талын хүрээнд буюу 7 ба 8 -р хэвтээ шугамд цөмрөн орох нь нээлттэй шугамд амжилттай маневр хийсний үр дүн гэдгийг бид Нээлттэй шугамыг ашиглах хичээлээс мэдсэн. Энэхүү цөмрөлтийг сүйрэл дагуулсан үр дүнтэй хэдэн жишээгээр харуулсан. Гэхдээ төрөл бүрийн сүйрлүүд ноцтой алдааны үр дүн байдаг болохоос хэвийн үзэгдэл гэж яав ч үзэж болохгүй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. 7-р хэвтээ шугамын эзлэлт голдуу өргийн сүүл хэсэг буюу эндшпильд шилжих үед үүсдэг. Иймээс 7 ба 8 -р хэвтээ шугамыг эзлэхийг эндшпилийн давуу тал гэж үздэг хэдий ч маш олон өргүүд тоглолтын дунд хэсэгт энэхүү цөмрөлтөөр шийдэгдэх нь элбэг.

Тоглолтын явцад бэрс, тэрэг, тэмээ, морь, хүүнүүд идэгдэж байхад тоглолт үргэлжлэн явагдсаар байдаг. Харин ноёны хувь заяа нь бүх тоглолтын үр дүнд шууд нөлөөлнө. Ноён чухал шатар тул бүхий л үйл явдал түүнтэй холбоотойгоор явагдана. Ноёны үхэл нь шатрын тулааны ялагдалыг авчран тоглолтыг төгсгөл болгоно. Ноёны хувь заяа нь бусад шатруудын үйлд хөдөлгөөнөөс хамааралтай байдаг. Ноёнгоос бусад шатрууд эсрэг талын ноёнг дайрах өөрийн ноёнг хамгаалах хэрэгсэл болдог. Энд л шатрын тоглоомын гол утга оршино.
Өрсөлдөгч нар өөрийн шатруудыг эсрэг талын бэхлэлтийг дайран сулруулж тэдний шатрууд өөрийн ноёнг хамгаалах боломжгүй байдалд оруулахыг аль болохоор хичээн нүүдэл хийхийн зэрэгцээ эсрэг талд ийм байдал олгохгүйгээр хамгаалалтаа хийн тоглоно. Ноён бусад шатруудын адилаар довтолгоонд өртөж болох хэдий ч түүнийг идэж болдоггүй гэдгийг Шатруудын нүүдэл хичээлээр үзсэн.

Өрөгийн дунд хэсэгт нилээд сайн тоглож байгаад эндшпильд /төгссгөл/ юу ч хийж чадахгүй сонирхогчид ихээр таардаг. Сайн тоглолтын үндсэн шинжүүдийн нэг бол өргийн дунд ч, төгсгөлд ч ижилхэн сайн тоглох юм. Гэхдээ суралцагчид эхлээд тоглолтын төгсгөлд бус эхэн ба дунд хэсэгт туршлага хуримтлуулах нь хэвийн зүйл ч энэхүү дутагдлаас аль болохоор хурдан салах хэрэгтэй. Төгсгөл бол өргийн дунд хэсгийн ширүүн тэмцлийн залхуутай төгсгөл биш гэдгийг суралцагчид ойлгох хэрэгтэй. Эндшпиль нь тоглолтын дунд хэсэгт олон авсан (материалын давуу) давуу байдлаа бодитоор хожил болгох өргийн хэсэг болохоос ямар нэгэн хэсгийн дагавар ердөө биш.

Хоёр хүн тоглож хорин хүн харна гэдэг шатрын тухай оньсого байдаг. Иймээс шатрыг голдуу хоёр хүн тоглодог. Зарим үед олон хүн өрсөлдөгч хоёрт зөвлөх байдлаар ч тоглох нь бий.  

Шатрын хөлөг

Шатар тоглогч хоёр хүний нэг нь цагаан шатраар (цагаанаар) нөгөө нь хар шатраар (хараар) тоглоно. Тоглоом нь тал бүр нь 8 нүд бүхий квадрат хавтгай дээр явагдах ба үүнийг шатрын хөлөг гэдэг. Эндээс шатрын хөлөг нь нүд гэж нэрлэгдэх 64 жижиг квадратаас бүтдэг. Нүднүүдийн хилийг тодорхой болгохын тулд тэдгээрийг гэгээлэг болон бараан өнгөөр сөөлжүүлэн будаж өгдөг. Гэгээлэг өнгөтэй нүдийг цагаан, бараан өнгийн нүдийг хар нүд гэж нэрлэнэ. Шатар эхлэн суралцагч юуны түрүүнд шатрын хөлөгийг сайтар судалсан байх хэрэгтэй.