Шатарт материалын болон байрлалын гэсэн хоёр төрлийн давуу байдал байдаг. Ямарч шатарчин заавал туулан гардаг шатар тоглох чадварт суралцах эхний үе бол харилцан солилцоо хийж сурах юм. Энэ нь материалын (хүчний) давуу (бод илүү, хүү илүү, илүү хүчтэй бод сул бодны эсрэг гэх мэт) талтай нягт уялдаатай. Энд хүртэл бидний үзсэн хичээлүүд энэхүү шатрын үндсэн элементүүдийн нэгийг нээн ойлгоход зориулагдсан болно. Тэгээд ч бид цаашдаа материалын давуу талаа хэрхэн ашиглах аргуудыг олон удаа авч үзнэ. Материалын давуу талаа чадварлаг ашиглах нь ямарч шатарчны ур чадварын үндсэн бүрдүүлэгч байдаг тухай бид нэг бус удаа дурдаж байсан.
Үүний зэрэгцээгээр шатарчин бүр материалын давуу байдлыг бодвол нөлөө багатай боловч тулааны үр дүнд нөлөөлөх боломжтой байрлалын давуу талын тухай ойлголттой байх хэрэгтэй. 1-р диаграмд үзүүлсэн байрлалын авч үзье.
 |
Эхлээд байрлалд дүгнэлт хийе. Шатрын тоогоор бол цагаан тал хоёр хүүгээр илүү буюу материалын давуу талтай. Шатруудын байрлалыг харвал цагаан илүү байна. Хар тэрэг нүүдэлгүй түүнийг ноён хамгаалж байх хэрэгтэй байгаагаас түүний боломж хязгаарлагдсан. 8-р шугамд байрлалтай морийг их сайн байрлалтай гэж хэлэхгүй. Хар 1. ... М:b7 гэж нүүн нэг хүү хожиж болох хэдий ч энэ нь бүрэн хэмжээний солилцооны дараа амархан хожих хүүний төгсгөлд хүргэнэ. Харын 1. ... М:b7 нүүдэлээс цагаан айхгүй учраас хар талын хүчийг хамгийн бага болтол цөөлж болохгүй юм уу гэсэн бодол төрж болно. Энэ асуудлыг шийдэх нүүдэл бол харыг цугцвангд оруулах 1. Тd5! юм. Дараа нь 1. ... М:b7 (1. ... Тр:b7 гэвэл 2. Тр:c8 , 2. Т:b7 гэсэн ч цагаан хожино. Жишээ нь 2. Т:b7 М:b7 3. Трc7 Нb6 4. Тр:b7+ Н:b7 5. Нg5 гээд хүү бэрс гарна.) 2. Тр:b8 Н:b8 3. Т:b7 хар бууж өгсөн. Цагаан цугцванг ашиглан өрсөлдөгчөө хожигдсон эндшпильд оруулж тэдний үлдсэн хүү нь бэрс гарч байна. Материалын болон байрлалын давуу талыг яаж ашиглаж байгааг энэ жишээ үзүүллээ. |
Өөр жишээ авч үзье. 2-р диаграм
 |
Энд хоёр тал материалын тэнцүү байдалтай. Хэний шатрууд илүү байрлалтай вэ? Харьцуулахад хар тал муу байрлалтай. Цагаан тэрэг 7-р шугамд дайралт хийсэн идэвхитэй байрлалтай байхад хар тэрэг хамгаалалтад орсон байна. Цагаан морь d5 чухал нүдийг эзэлсэн байхад хар морь тоглоомын гадна гарсан. Цагаан ноён дурын үед өөрийн давшилтад дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Байрлалд дүгнэлт өгөхөд томоор нөлөөлөх нэг нөхцөл байдал нь цагааны a шугамын тасархай хүү бөгөөд ноёны жигүүрт шахагдсан эсрэг талын шатрууд түүнийг зогсооход маш хүнд болно. Одоо их мастер М. Ботвинник байрлалын давуу талаа хэрхэн хожил болгосныг харцгаая. 30. ... e6. Хэрвээ 30. ... Трa8 гэсэн бол 31. Трc8+ Тр:c8 32. М:e7+ Нf8 33. М:c8 Нe8 34. М:d6+ жижигхэн солилцооны комбинац хийгээд цагаан хоёр илүү хүүтэй болсноор амархан хожино. Хард a шугамын хүү онцгой хүндрэл учруулна. 31. Мb6. Хар 30. ... Нf8 гэж нүүсэн ч цагаан ингэх л байсан. 31. ... Мf6. Нөгөө жигүүрт түгжигдсэн морио гол үйл явдал болох газар руу татаж байна. 32. a5 Трb8 33. Трc8+!. Зорилгодоо хүрэх хамгийн зөв зам. Морь захын хүүтэй тэмцэхэд хүнд учраас тэргээ солилцох нь цагааны ажлыг ихээхэн хөнгөвчлөх болно. Цагаан 33. a6 Тр:b6 34. a7 Трa6 35. Трc8+ Нg7 36. a8Б Тр:a8 37. Тр:a8 гэж материалын давуу тал олж болох хэдий ч энэ нь тэдний ажлыг нилээд төвөгтэй болгоно. 33. ... Тр:c8 34. М:c8 Мe8 35. a6 Мc7 36. a7 Мa8 37. М:d6 Нf8 38. e5!. d6 нүдийг бэхжүүлсэн. 38. ... Нe7 39. Нe3. Ноён тулаанд орсноор асуудлыг хурдан шийдвэрлэнэ. 39. ... f6 40. Нf4 h6 41. Мc8+ Нf7 (41... Нd7 42. ef!) 42. Нe4 Нg7 43. Нd4 Мc7 44. Нc5. Хар бууж өгсөн. |
2-р диаграмд үзүүлсэн байрлалд цагаан хэдэн зорилгогүй сул нүүдэл хийсэн бол хар тал хамгаалалтын илүү сайн байрлалыг олж авч амжина. Ийм тохиолдолд цагааны байрлалын давуу байдал сулрах эсвэл бүр алга болж ч болно. Туршлага суух тусам байрлалын давуу талыг илүү сайн харах болно. Юуны түрүүнд шатарчид газар нутгийн болон цаг хугацааны давуу талтай танилцах хэрэгтэй.