Шатрын дүрмийн мэдлэгээс үүдэн өрсөлдөгчдийн хооронд маргаан гарах нь элбэг байдаг. Энэ хичээлд бид тоглолтыг дэг журамтай байлгахад шатарчин бүр баримталж байх ёстой үндсэн дүрмүүдийг авч үзнэ.

Хүрсэн бол нүү

Нүүх ээлж нь болсон шатарчин (санаатай эсвэл санамсаргүй аль нь ч бай) өөрийн шатарт хүрсэн л бол түүгээр нүүх ёстой. Хэрвээ шатарчин эсрэг талынхаа шатарт хүрсэн бол түүнд ашиггүй байсан ч хүрсэн шатраа идэх ёстой. Шатарчны хүрсэн өөрийн шатар нь боломжит нэг ч нүүдэлгүй, мөн түүнчлэн түүний хүрсэн эсрэг талын шатарыг идэх ямарч бололцоогүй бол ямар нэгэн үр дагаваргүй өөрийн хүссэн нүүдлээ хийдэг. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн торгууль байх ёсгүй. Шатарчин өөрийн болон хүний шатарт нэгэн зэрэг хүрсэн бол эсрэг талын шатрыг өөрийн шатраар идэх ёстой. Эхлээд өөрийн шатарт хүрээд дараа нь тухайн шатраар идэх боломжгүй эсрэг талын шатарт хүрсэн бол хүрсэн өөрийн шатраар дурын нүүдлээ хийнэ.
Шатруудынхаа эвгүй өрөгдсөн байрлалыг цэгцлэх хэрэгтэй бол зөвхөн өөрийн нүүдэл хийх ээлжинд өрсөлдөгчдөө цэгцлэх тухайгаа мэдэгдээд дараа нь шатартаа хүрнэ. Мэдэгдээгүй бол хүрсэн бол нүү дүрэм үйлчлэх болно.

Дараах богинохон өргүүдийг тоглоорой. Нүүдэлд хийсэн тэмдэглэгээнүүдийг ойлгон авахыг хичээгээрэй. Тэмдэглэгээнүүд хожсон хожигдсон талуудын нүүдэлд ч тавигдсан байгаад гайхах хэрэггүй. Өрөгт хожсон хүн нь дандаа зөв нүүхгүй шүү дээ. Хэрвээ өрсөлдөгчийнхөө сул нүүдлийн эсрэг улам сул нүүдэл хийгээд байвал хожигдох нь тодорхой.

Эхлэн суралцагчаас өндөр зэрэглэлийн шатарчин болоход таниас багагүй хүч хөдөлмөр шаардана. Тоглоомын үндсэн дүрмийг мэдэх нь хамгийн эхний алхам юм. Энгийн төгсгөлд ганц ноёнг ("шалдан ноён") мадлах техникийг эзэмших нь дараагийн алхам болно. Ганц ноёнг мадлах нь тийм ч хэцүү биш ч гэлээ эхлэн суралцагчид асар олон тоглолт хийсний дараа л техникийг эзэмших нь элбэг. Шатрын онолыг хослуулсанаар суралцах үйл явцыг мэдэгдэхүйц хурдан болгох боломжтой.
Юуны түрүүнд энгийн төгсгөлийг суралцахаас өмнө ерөнхий зарчмыг мэдэж байх хэрэгтэй.

Хоёр тэрэг эсвэл бэрс тэргээр мад хийхэд ноёны тусалцаа оролцохгүй хийгддэг гэдгийг өмнөх хичээлээр үзсэн. Харин нэг тэргээр мад хийхэд ноёны тусламж зайлшгүй хэрэгтэй. Нэг тэрэг эсрэг талын ноёнг мадлах нь бүү хэл хөлгийн зах буланд ч шахаж чадахгүй.
Авч үзэх төгсгөлүүдэд хүчтэй талын ноён эсрэг талын ноёнг шахах мадлах ажиллагаанд идэвхитэй оролцоно. Тэргээр эсрэг ноёнд зөвхөн хөлгийн захад эсвэл буланд мад өгдөг. Мад хийх техникийг авч үзэхээс өмнө дараах 3 тохиолдолыг харъя.

Ийм төрлийн төгсгөлд ялалт хийх нь өмнөх хичээлд үзсэн тохиолдолоос амархан. Хөлгийн зах эсвэл буланд л бэрсээр мад хийж болдог. Иймээс тэргээр мадлах аргыг ашиглаж болно. Бэрс илүү хүчирхэг бод гэдгээс үүдэн 1-рт тэргийг бодвол бэрсээр мад өгөх нь (10 нүүдэл хангалттай) илүү хурдан 2-рт падын байрлал олон бий болно гэдгийг санаж байх хэрэгтэй. 1-4 -р диаграмд бэрсээр мадлах төгсгөлийн үндсэн байрлалуудыг үзүүллээ.

Хоёр тэмээгээр мадлах нь өмнөх үзсэн техникүүдтэй харьцуулахад арай нарийн боловч онцгой хүндрэлгүй. Энэ эндшпилд хүчтэй тал нь эсрэг ноёны хөдөлгөөнийг ээлж дараатай хязгаарлах харин айлын ноён аль болохоор төвд удахыг хичээх гэсэн өмнөхтэй ижил зарчимаар явагдана. Энд хүртэл шахах ажиллагаанд нэг эсвэл хоёр шатар оролцож байсан бол энэ төгсгөлд ноён болон хоёр тэмээ гурвуулаа заавал оролцох хэрэгтэй. Гурван шатар нягт хамтрахгүй бол мад хийх боломжгүй. Хоёр тэмээтэй байхад эсрэг ноёнг зөвхөн хөлгийн булан эсвэл түүний хамарлах нүдэнд мадлана. Эндээс хөлгийн a1, a2, a7, a8, b1, b8, g1, g8, h1, h2, h7, h8 гэсэн 12 нүдэнд л мад хийх боложтой юм. 

Ганц ноёнг мад тавихад шатруудын харилцан уялдаатай тоглолт чухал гэдгийг нэг биш удаа дурьдаж байсан. Морь болон тэмээгээр мад өгөхөд хөлөг дээр шатар бүр нь нөгөөдөө нэмэлт болон дэмжин тоглох энэхүү зарчим нь илүү утгатай болдог. Ер нь ганц ноёнг мадлах техник нь шатруудын хоорондын уялдаа холбооны үндэсийг сурахад сайн сургууль болно. Бидний авч үзэх өргийн төгсгөл нь эхлэн суралцагч төдийгүй зэрэгтэй шатарчинд ч тодорхой хүндрэлийг бий болгодог. Туршлагатай шатарчид хүртэл морь тэмээгээр 50 нүүдэлд багтаан мад хийж чадаагүй тохиолдол гарсан байдаг. Хүчтэй талын шатрууд муу байрлалтай байх үед мадлах ажиллагаа ойролцоогоор 35 орчим нүүдэл болдог нь тэнцэх нөхцөлд их ойрхон болж ирнэ.

Энд хүртэл үзсэн төгсгөлүүдэд хүчтэй тал нь эсрэг ноёнг мадлах хангалттай хүчтэй байсан. Хүчний давуутай тал нь ганц ноёнг мадлахын тулд хамгийн багадаа ямар давуу хүчтэй байх хэрэгтэй вэ?  Үзсэн төгсгөлүүд дундаас мад хийхэд хамгийн бага хүч оролцсон нь тэргээр мадлах байлаа. Тэгвэл хоёр морь энэ даалгаварыг биелүүлж чадах уу гэсэн асуулт гарч ирнэ. Үнэндээ бол харьцуулсан үнэлгээгээр хоёр морь нь нэг тэрэгнээс хүчтэй шүү дээ. Үүнээс гадна хоёр хөнгөн бод ганц ноёнг хангалттай мадлаж байсан.
Гэтэл сул тал зөв хамгаалж чадвал хоёр морь (өөрийн ноёны дэмжлэгтэйгээр ч гэсэн) эсрэг талаа мадалж дийлдэггүй.

Тоглолтын үед гаргаж болох буруу үйлдлүүдийн талаар Тоглолтын дүрэм хичээлд үзсэн. Энд бид тоглоомын дүрэмд байдаггүй заалт эсвэл хуучирсан хэн нэгний зохиосон дүрмүүдийн талаар ярилцана.

• Зарим хүмүүс өрсөлдөгч нь тэдний ноёнд довтолгоо хийхдээ шаг, дуг, цүд гэх мэт үгнүүдийг заавал хэлж байх ёстой гэдэг. Энэ шаардлага нь шатрын нарийн дүрмийг боловсруулахаас өмнөх үеэс уламжлагдан ирсэн зүйл. Орчин үеийн дүрмээр бол үүнийг хийх албагүй. Хэрвээ таны өрсөлдөгч өөрийн ноёнг довтолгоонд өртөж байгааг анзаарахгүй бол түүнд шалаа зарласан тухай хэлж болдог.
• Орчин үед тэмцээний үеэр мад гэж хэлэхийг шаарддаггүй.

Дараах сургалтын өргүүдийг тоглоорой. Тоглолтын нүүдлийн тэмдэглэгээ тайлбарыг сайн хараарай. Өргүүдэд гаргаж байгаа алдаануудыг сайн тогтоон авч өөрийн тоглолтонд гаргахгүй байхыг хичээгээрэй.

Цагаанаар: А - Хараар: Б