Бод эсвэл хүүгээр өрсөлдөгчийн хоёр шатарт зэрэг довтлохыг давхар дайралт гэнэ. Тухайн тохиолдол болох гурван шатарт зэрэг дайралт хийх нь практикт ховор байдаг. Давхар дайралт нь хамгийн өргөн дэлгэрсэн тактикийн арга бөгөөд энэ арга хэрэглэгдээгүй нэг ч өрөг байдаггүй гэвэл бараг хэтрүүлэг болохгүй. Арга нь өргийн аль ч үед дайралдаж болохоос гадна түүнийг бүх шатрууд (ноён хүртэл) хэрэгжүүлж чаддаг. Бэрс, морь нь энэхүү тактикийн аргыг хамгийн үр дүнтэй гүйцэтгэгчид болно. Бэрс болон морины цохилт найман зүгт үйлчилдэг тул үүнд гайхах зүйлгүй. Бэрс нь хөлгийн бараг хагасыг хяналтандаа авч чадах хамгийн хүчтэй бод харин морь өөрийн болон хүний шатар дээгүүр даван нүүдэг онцлогтой. Хүү болон мориор хийгдэж байгаа давхар цохилтыг шатрын номуудад ац гэж нэрлэдэг.

Бидний үзсэн давхар дайралтын зэрэгцээ практикт их дэлгэрсэн тактикийн арга нь дараа юм. Дараа гэдэг нь шулуун довтолгоо хийдэг (бэрс, тэрэг, тэмээ) боднууд өөрийн ардаа илүү үнэтэй шатар эсвэл обьектыг хааж байгаа өрсөлдөгчийн бод болон хүүг довтлохыг хэлнэ. Эндээс дарааг гурван обьект бүрдүүлдэг гэдэг нь ойлгомжтой. Үүнд 1. Дарагч 2. Холбогч (хаагч) 3. Дараанд орогч тус тус орно. Гэхдээ сүүлийн хоёр нь нэг талынх байх ёстой. Хэрвээ хаагч шатар нь ямар нэгэн чухал нүдийг хааж байгаа бол дараанд хоёр шатар оролцоно.
Бүрэн ба бүрэн бус гэсэн хоёр төрлийн дараа байдаг. Дараанд орогч нь ноён байвал дарааг бүрэн дараа гэх бөгөөд хаагч нь нэг ч нүүдэл хийх боломжгүй байвал ийм дарааг үнэмлэхүй бүрэн гэж хэлдэг. Зарим тохиолдолд хаагч нь дарааны шугамын дагуу нүүдэл хийх боломжтой байдаг ба үүнийг харьцангуй бүрэн дараа гэдэг. Дарааны төрлүүдийг жишээгээр харцгаая.

Дараа хэрхэн үүсдэг вэ? Ихэнх дарааны байрлал нь шулуун нүүдэлтэй боднуудыг дарааны нүдэнд шилжүүлэх хэлбэрээр үүснэ. Жишээ нь их тохиолдох гарааны 1. d4 d5 2. c4 e6 3. Мc3 Мf6 нүүдлүүдийн дараа цагаан 4. Тg5 гэж нүүн f6 дээрх морийг дарж болно. Эсвэл 1. e4 e5 2. Мf3 d6 3. d4 Тg4 гэж хар f3-ын морийг дараанд оруулах гээд өргийн аль ч үеээс ийм төрлийн жишээг олныг дурдаж болно.

Нээж дайрах гэдэг нь ямар нэгэн бод эсвэл хүү нүүсний үр дүнд тухайн талын өөр бодны (бэрс, тэрэг эсвэл тэмээ) дайралтын шугам нээгдэн тэр бод нь эсрэг талын ямар нэгэн обьектэд аюул учруулах тактикийн арга юм. Тактикийн энэ арга нь шатрын практикт ихээр тохиолдоно. Жишээ авч үзье.
1. e4 e5 2. Тc4 Бg5 3. Бf3. ( Энд 3. Мf3! гэх нь бүр илүү. 3. ... Б:g2 нүүдлийн хариуд 4. Трg1 Бh3 5. Т:f7+! гээд 5. ... Н:f7 гэх нь 6. Мg5+ ацан шалаанаас болоод муу) 3. ... Мf6 4. Мc3 Тc5??. Гарааны нүүдлүүдийн дараа цагаанд 5. d4! гэж нүүн нээж дайрах боломж гарч ирэх бөгөөд үүний үр дүнд тэд бод хожих болно. d цагаан хүү өөрийн нүүдлээр c1 тэмээний дайралтын шугамыг (c1-h6 диагнал) нээснээр тэмээ эсрэг талын бэрсэнд довтолсон. Хүү өөрөө айлын үнэтэй обьектэд зэрэг довтолсон нь аргыг улам үр дүнтэй болгосон. Цагаан 5. d3 нүүсэн ч нээж дайрах тактик хэрэгжиж байгаа хэдий ч бага үр дүнтэй.

Нээж шалах гэдэг нь нээж дайрахын тухайн тохиолдол юм. Тактикийн энэхүү аргын үед нэг шатар нүүдэл хийхэд нээгдэж байгаа нөгөө шатар шалаа хийдэг. Нүүдэл хийн холдох шатарт бэрснээс бусад бүх шатрууд байж болох бол нээгдэн шалах шатарт бэрс, тэрэг, тэмээ гэсэн зөвхөн шулуун цохилт өгдөг боднууд орно. Энэхүү тагтикийн арга нь маш хорлонтой. Ялангуяа холдон нүүх шатар идэлт хийх эсвэл чухал обьектэд дайрах нь илүү хор хөнөөлтэй. Энэ үед өрсөлдөгчийн ноён шууд дайралтанд өртөж байдаг болохоор холдон нүүж өрсөлдөгчийн обьектэд довтолгоо хийж байгаа шатар өөрийн аюулгүй байдалд ямар ч санаа тавих шаардлагагүй байдаг. Өмнөх хичээлүүдэд нээж шалсан жишээнүүд нэг бус удаа гарч байсан. Дараах богинохон өргөөр жишээ авч үзье.

Нээж шалах үед нээж холдож байгаа шатар ноёнд довтолбол давхар шалаа болдог. Бидний энд хүртэл үзсэн тактикийн (давхар дайралт, дараа, нээж дайрах, нээж шалах) аргуудаас давхар шалаа нь илүү үйлчилгээтэйн дээр шийдвэрлэх давуу талыг авчрах нь элбэг. Арга нь маш үр дүнтэй байдгаас түүнийг хэрэглэсний дараа тэмцэл удалгүй өндөрлөдаг. Давхар шалаанд өртсөн ноёнд дайралтыг хамгаалах ердийн 3 аргаас нэг нь буюу дайралтанд өртсөн нүднээс холдох арга л үйлчилнэ. Учир нь нэгэн зэрэг хоёр шалааг хаах эсвэл хоёр шатрыг устгах боломжгүй шүү дээ. Иймээс давхар шалаа хийж байгаа шатрууд эсрэг талын хяналтанд байгаа нүдэнд байрлаж болдог нь түүнийг дайралтын үр дүнг өндөр болгоно.

Өрсөлдөгчийн шатрыг түүнд ашиггүй нүдэнд нүүлгэн довтлон устгах эсвэл энэхүү байрлал нь өөрийнх нь шатруудын хамтын ажиллагаанд ихээхэн саад болсноос өөр шатруудыг алдахад хүргэхэд татан оруулах тактикийн аргыг ашигладаг. Аргыг хэрэглэж байгаа обьект нь ноён байхад илүү үр дүнтэй болдог. Давхар дайралт, дараа, нээж шалах, нээж дайрах, давхар шалаа гэх мэт аргуудтай татан оруулах аргыг хослуулан ашигладаг. Татан оруулах нь голдуу хаяа хийх байдлаар хэрэгждэг хэдий ч хаяа байхгүй байж бас болно. Давхар шалааны талаарх хичээлийн жишээнүүдэд комбинац хийхдээ татан оруулах арга ихээр хэрэглэж байгааг үзсэн. Одоо өөр жишээ авч үзье.

Түгжэх тактикийн арга нь татан оруулах тактикийн онцгой хэлбэр юм. Энэхүү аргын үндсэн зарчим нь дайралтын обьект болох өрсөлдөгчийн үнэтэй шатруудын нүүдлүүдийг өөрийнх шатруудаар хаалгахад оршдог. Ихэнх тохиолдолд энэ үнэтэй шатар нь ноён байдаг. Ердийн татан оруулах тактик түгжэх аргын хооронд том ялгаа байдагт суралцагчид анхаарахыг зөвлөе. Энэ нь ердийн татан оруулах тактикийн үед бидний бай бол татан оруулж байгаа шатар болдог бол түгжих тактикт түгжигдсэн шатар нь бидний бай болдог. Түгжих тактикийг жишээгээр харуулъя.

Практикт ихээр тохиолддог тактикийн аргуудын нэг бол сатааруулах (хөндийрүүлэх) юм. Чухал нүд, шугам болон шатруудыг хамгаалж байгаа хүү эсвэл боднуудыг хамгаалалтын байрнаас холдуулах хэрэгтэй үед аргыг ашигладаг. Өөрөөр хэлбэл бид сатааруулах үйлдлээр хамгаалагчийг өөрийн байраа орхихыг тулгах юм. Ийм төрлийн аргыг хөл бөмбөг, хоккей, сагс, гар бөмбөг гэх мэт бусад спортод ч өргөнөөр ашигладаг. Нэг хамгаалагчийн эсрэг хоёр довтлогч дайрах үед их тодоор харагдана. Аль нэг довтлогчийн чадварлаг сатааруулах үйлдэл нь нөгөө довтлогчийг цохилт хийх байрлалд гарган тэр нь дайралтаа төгсгөх жишээтэй.

Сатааруулах комбинаци өргөн сэдэв бөгөөд тэдний нэг нь сүүлийн шугамд мадлах (хөндий мад) юм. Энэ төрлийн комбинаци нь бусадтайгаа адилаар шатрын хэт ачааллыг үндэс болгон хэрэгждэг. Нэг болон наймдугаар хэвтээ шугамуудыг ихэнхдээ ноёны хорогдох байр хэлбэрээр ашигладаг. Энэхүү шугамын муу хамгаалалт нь гэнэтийн үр дүн бүхий цохилт өгөх боломжийг өрсөлдөгчид олгодог.