Шотланд өрөг

Фрезер - Таубенгауз (Париж 1888)

1. e4 e5 2. Мf3 Мc6. Хамгийн сайн хариултуудын нэг. 3. d4. Хоёр дахь тэмээний хөлийг нээхийн зэрэгцээ харын e5 хүүний тулгуурыг эвдсэн сайн үргэлжлэл. 3. ... ed 4. М:d4 Бh4. Хар e4 хүүнд дарамт үүсгэн өрсөлдөгчийн ноёны жигүүрт үйлчлэхийг оролдсон. 5. Мc3 Мf6?. Өөрийн бэрсний ухрах замыг хаасан муу нүүдэл. Сайн хариулт 5. ... Тb4. 6. Мf5!. Цагаан өрсөлдөгчийн бэрсийг ангуучлах боломжийг алдсангүй. 6. ... Бh5??. 6. ... Бg4 7. Тe2 Б:g2 8. Тf3 Бh3 9. Трg1 Б:h2 гээд бэрс аврагдах байсан. 7. f3 гэвэл 7. ... Бg6! 8. Мh4 Бh5 гээд бэрс зугтана. 8. Мb5 ын дараа хар c7 нүдийг хамгаалахын тулд сэлгээгүй болсноор цагаан гараанд байрлалын ихээхэн давуу талтай болно. 7. Тe2 Бg6. Бэрсийг 7. ... Мg4 8. Т:g4 Бg6 гэж аварч болох байлаа. Гэхдээ энэ өрөгт тэгсэнгүй. 8. Мh4 (3-р диаграм) Хавх буулаа. Хар буун өглөө. Бэрсээр эрт аялах нь зөв биш гэдгийг баталлаа.

Туршлага багатай шатарчдын тоглолтыг ажиглаж байхад шатарчид гарааны зарчмын дагуу зөв нүүдлүүдийг хийн өргийн эхлэлийг амжилттай давсаны дараа миттельшпилд шилжих үед захын хүүнүүдээр нүүх, бэрсээр ямар нэгэн үндэслэлгүй дайралт хийх зэргээр сонин нүүдлүүд хийж эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл зорилгогүй мэт болдог.
Туршлагатай шатарчид ихэнхдээ үүссэн нөхцөл байдлыг дүгнэн үзээд ямар нэгэн цаашдын төлөвлөгөөг сонгодог. Тодорхой онол болон практикийн мэдлэгтэй шатарчид л үүссэн нөхцөлд үнэлгээ өгөн төлөвлөгөөг сонгож чаддаг. Тэгвэл эхлэн суралцагчид яах вэ? Шатрын өргийн үндсэн тулаан болдог миттельшпилд тэд яах хэрэгтэй вэ? гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч ирнэ.

Дараах өргүүдийг туршлага муутай шатарчид тоглосон болно. Өргүүдэд гаргасан алдаанууд нь шатарт анхны алхамаа хийж байгаа хүмүүст их тохиолддог. Өөрийн тоглолтод гэнэн алдаа гаргахаас хурдан салахын тулд өндөр зэрэглэлийн шатарчдын тоглосон өргүүдтэй танилцан өөрийнхдөө дүгнэлт хийн хожигдлын шалтгааныг тодруулахыг хичээгээрэй. Хожигдолоос ичих хэрэггүй харин хожигдол бүрийг өөртөө сургамжтай хичээл болгохыг эрмэлзэх хэрэгтэй гэж дэлхийн аварга Капабланка хэлсэн байдаг.

XVIII зууны Францын алдарт шатарчин Филидор хүүг шатрын өргийн амин сүнс гэж хэлсэн нь тохиолдолын чанартай зүйл биш. Үнэхээр хүүнүүдийн байрлалаас шатрын тоглоом хэрхэн өрнөх нь ихээхэн хамааралтай. Хүүнүүд байрлалын араг ясыг үүсгэх бөгөөд тэд төвийн төлөөх тэмцэлд чухал үүрэгтэй гэдгийг бид мэднэ. Тэд дайралтад идэвхитэй оролцохын зэрэгцээ өөрийн ноёнд хүүний хаалтыг бий болгодогоороо хамгаалалтанд бүр ч илүү үүрэг гүйцэтгэнэ.  
Хүүний гинжний дайралтын болон хамгаалалтын хүч нь өөрийн боднуудын дэмжлэгээс ихээхэн хамааралтай байдаг. Тасарсан болон хоцорсон хүүнүүд тусламжгүй үлдсэнээр дайсны олз болох нь амархан. Хүү бол орон зайг эзлэн авах сайн хэрэгсэл. Эндээс өрсөлдөгчийн хүүнүүдийн идэвхийг сулруулан өөрийн хүүнүүдээр бат бэх гинж бий болгохыг эрмэлзэх нь ойлгомжтой. Өрсөлдөгчийнхөө хүүний гинжийг таслах, түүнд цоорхой үүсгэн хүүнүүдийг тусгаарлахыг оролдох хэрэгтэй. Хүүний байрлалаас хамааран тэд "сул" эсвэл "чанга" байж болно. Тусгаарлагдсан, хоцорсон эсвэл тасарсан хүүнүүдийг голдуу сул хүүнд тооцдог.
Хүүнүүдийн байрлалын жишээ авч үзье.

Өмнө нь бид хөлгийн d4, d5, e4, e5 нүднүүдээр бүтсэн квадратыг төв гэж нэрлэдгийг мэдсэн. (1-р диаграм)

Шатарт төвийн утга учир асар их. Төв нь дайн тулааны талбар дахь ганц өндөрлөгтэй ижилхэн үүрэгтэй. Хэн өндөрлөгийг өөрийн мэдэлд оруулсан нь стратегийн давуу талыг олон тулааныг өөрт ашигтайгаар дуусгах нөхцлийг бүрдүүлж чадна. Шатрын хөлгийн төвд эсвэл түүний ойролцоо байрлалтай шатрууд нь Илүү идэвхитэй, илүү цохилтын хүчтэй. Өөрөөр хэлбэл хөлгийн булан эсвэл захад байхаас илүү олон нүдэнд довтолгоо болон нүүдлийг хийж чадна. Энэ нь тэргэнд хамаардаггүй. Эндээс шатрууд тусламж хэрэгтэй хөлгийн дурын хэсэг рүү хурдан шилжих боломжтой. Төвийг эзэлсэн талын эсрэг талын хүчнүүд тархай эсвэл шахагдсан байдалд орсноор тэдний байлдааны чадвар илэрхий муудаж ирдэг. Дээрх хэлснээс үндэслэн төвийн төлөөх тэмцэл гэгдэх гарааны хоёрдахь зарчим гарч ирнэ.

Тулаанд орж байгаа удирдагч бүр тодорхой хэмжээгээр бэлтгэлээ базаадаг. Үүнд хүчээ төвлөрүүлэх, байршуулах,  чухал байрлалуудыг эзлэх, хүнд зэвсгээ байрлуулах, хамгаалалтын ажиллагаа хийх, тагнуул хийх гээд олон ажлууд ордог. Гэхдээ энэ бүх ажиллагаа хамгийн богино хугацаанд хийгдэх ёстой. Дээрх бүгд нь шатарт ижилхэн. Ер нь өргийн дунд хэсэгт (миттельшпил) болдог гол тулаанд орохоосоо өмнө өрсөлдөгч нар өөрийн хүчээ байршуулдаг. Иймээс дебют гэж нэрлэгдэх тоглолтын эхэн хэсгийн (эхний 8-12 нүүдэл) гол асуудал нь хамгийн хурданаар хүчээ дайчлах байдаг. Гарааг шатрын өргийн туслах хэсэг гэж үзэх нь алдаа болно. Гараа нь тулааны цаашдын шинж төрхийг урьдчилан тодорхойлдог.

Дараах сургалтын өргүүдийг тоглоорой. Тоглолтын нүүдлийн тэмдэглэгээ тайлбарыг сайн хараарай. Өргүүдэд гаргаж байгаа алдаануудыг сайн тогтоон авч өөрийн тоглолтонд гаргахгүй байхыг хичээгээрэй.

Цагаанаар: А - Хараар: Б

Тоглолтын үед гаргаж болох буруу үйлдлүүдийн талаар Тоглолтын дүрэм хичээлд үзсэн. Энд бид тоглоомын дүрэмд байдаггүй заалт эсвэл хуучирсан хэн нэгний зохиосон дүрмүүдийн талаар ярилцана.

• Зарим хүмүүс өрсөлдөгч нь тэдний ноёнд довтолгоо хийхдээ шаг, дуг, цүд гэх мэт үгнүүдийг заавал хэлж байх ёстой гэдэг. Энэ шаардлага нь шатрын нарийн дүрмийг боловсруулахаас өмнөх үеэс уламжлагдан ирсэн зүйл. Орчин үеийн дүрмээр бол үүнийг хийх албагүй. Хэрвээ таны өрсөлдөгч өөрийн ноёнг довтолгоонд өртөж байгааг анзаарахгүй бол түүнд шалаа зарласан тухай хэлж болдог.
• Орчин үед тэмцээний үеэр мад гэж хэлэхийг шаарддаггүй.

Энд хүртэл үзсэн төгсгөлүүдэд хүчтэй тал нь эсрэг ноёнг мадлах хангалттай хүчтэй байсан. Хүчний давуутай тал нь ганц ноёнг мадлахын тулд хамгийн багадаа ямар давуу хүчтэй байх хэрэгтэй вэ?  Үзсэн төгсгөлүүд дундаас мад хийхэд хамгийн бага хүч оролцсон нь тэргээр мадлах байлаа. Тэгвэл хоёр морь энэ даалгаварыг биелүүлж чадах уу гэсэн асуулт гарч ирнэ. Үнэндээ бол харьцуулсан үнэлгээгээр хоёр морь нь нэг тэрэгнээс хүчтэй шүү дээ. Үүнээс гадна хоёр хөнгөн бод ганц ноёнг хангалттай мадлаж байсан.
Гэтэл сул тал зөв хамгаалж чадвал хоёр морь (өөрийн ноёны дэмжлэгтэйгээр ч гэсэн) эсрэг талаа мадалж дийлдэггүй.

Ганц ноёнг мад тавихад шатруудын харилцан уялдаатай тоглолт чухал гэдгийг нэг биш удаа дурьдаж байсан. Морь болон тэмээгээр мад өгөхөд хөлөг дээр шатар бүр нь нөгөөдөө нэмэлт болон дэмжин тоглох энэхүү зарчим нь илүү утгатай болдог. Ер нь ганц ноёнг мадлах техник нь шатруудын хоорондын уялдаа холбооны үндэсийг сурахад сайн сургууль болно. Бидний авч үзэх өргийн төгсгөл нь эхлэн суралцагч төдийгүй зэрэгтэй шатарчинд ч тодорхой хүндрэлийг бий болгодог. Туршлагатай шатарчид хүртэл морь тэмээгээр 50 нүүдэлд багтаан мад хийж чадаагүй тохиолдол гарсан байдаг. Хүчтэй талын шатрууд муу байрлалтай байх үед мадлах ажиллагаа ойролцоогоор 35 орчим нүүдэл болдог нь тэнцэх нөхцөлд их ойрхон болж ирнэ.