Нээж шалах үед нээж холдож байгаа шатар ноёнд довтолбол давхар шалаа болдог. Бидний энд хүртэл үзсэн тактикийн (давхар дайралт, дараа, нээж дайрах, нээж шалах) аргуудаас давхар шалаа нь илүү үйлчилгээтэйн дээр шийдвэрлэх давуу талыг авчрах нь элбэг. Арга нь маш үр дүнтэй байдгаас түүнийг хэрэглэсний дараа тэмцэл удалгүй өндөрлөдаг. Давхар шалаанд өртсөн ноёнд дайралтыг хамгаалах ердийн 3 аргаас нэг нь буюу дайралтанд өртсөн нүднээс холдох арга л үйлчилнэ. Учир нь нэгэн зэрэг хоёр шалааг хаах эсвэл хоёр шатрыг устгах боломжгүй шүү дээ. Иймээс давхар шалаа хийж байгаа шатрууд эсрэг талын хяналтанд байгаа нүдэнд байрлаж болдог нь түүнийг дайралтын үр дүнг өндөр болгоно.

Нээж шалах гэдэг нь нээж дайрахын тухайн тохиолдол юм. Тактикийн энэхүү аргын үед нэг шатар нүүдэл хийхэд нээгдэж байгаа нөгөө шатар шалаа хийдэг. Нүүдэл хийн холдох шатарт бэрснээс бусад бүх шатрууд байж болох бол нээгдэн шалах шатарт бэрс, тэрэг, тэмээ гэсэн зөвхөн шулуун цохилт өгдөг боднууд орно. Энэхүү тагтикийн арга нь маш хорлонтой. Ялангуяа холдон нүүх шатар идэлт хийх эсвэл чухал обьектэд дайрах нь илүү хор хөнөөлтэй. Энэ үед өрсөлдөгчийн ноён шууд дайралтанд өртөж байдаг болохоор холдон нүүж өрсөлдөгчийн обьектэд довтолгоо хийж байгаа шатар өөрийн аюулгүй байдалд ямар ч санаа тавих шаардлагагүй байдаг. Өмнөх хичээлүүдэд нээж шалсан жишээнүүд нэг бус удаа гарч байсан. Дараах богинохон өргөөр жишээ авч үзье.

Нээж дайрах гэдэг нь ямар нэгэн бод эсвэл хүү нүүсний үр дүнд тухайн талын өөр бодны (бэрс, тэрэг эсвэл тэмээ) дайралтын шугам нээгдэн тэр бод нь эсрэг талын ямар нэгэн обьектэд аюул учруулах тактикийн арга юм. Тактикийн энэ арга нь шатрын практикт ихээр тохиолдоно. Жишээ авч үзье.
1. e4 e5 2. Тc4 Бg5 3. Бf3. ( Энд 3. Мf3! гэх нь бүр илүү. 3. ... Б:g2 нүүдлийн хариуд 4. Трg1 Бh3 5. Т:f7+! гээд 5. ... Н:f7 гэх нь 6. Мg5+ ацан шалаанаас болоод муу) 3. ... Мf6 4. Мc3 Тc5??. Гарааны нүүдлүүдийн дараа цагаанд 5. d4! гэж нүүн нээж дайрах боломж гарч ирэх бөгөөд үүний үр дүнд тэд бод хожих болно. d цагаан хүү өөрийн нүүдлээр c1 тэмээний дайралтын шугамыг (c1-h6 диагнал) нээснээр тэмээ эсрэг талын бэрсэнд довтолсон. Хүү өөрөө айлын үнэтэй обьектэд зэрэг довтолсон нь аргыг улам үр дүнтэй болгосон. Цагаан 5. d3 нүүсэн ч нээж дайрах тактик хэрэгжиж байгаа хэдий ч бага үр дүнтэй.

Дараа хэрхэн үүсдэг вэ? Ихэнх дарааны байрлал нь шулуун нүүдэлтэй боднуудыг дарааны нүдэнд шилжүүлэх хэлбэрээр үүснэ. Жишээ нь их тохиолдох гарааны 1. d4 d5 2. c4 e6 3. Мc3 Мf6 нүүдлүүдийн дараа цагаан 4. Тg5 гэж нүүн f6 дээрх морийг дарж болно. Эсвэл 1. e4 e5 2. Мf3 d6 3. d4 Тg4 гэж хар f3-ын морийг дараанд оруулах гээд өргийн аль ч үеээс ийм төрлийн жишээг олныг дурдаж болно.

Бидний үзсэн давхар дайралтын зэрэгцээ практикт их дэлгэрсэн тактикийн арга нь дараа юм. Дараа гэдэг нь шулуун довтолгоо хийдэг (бэрс, тэрэг, тэмээ) боднууд өөрийн ардаа илүү үнэтэй шатар эсвэл обьектыг хааж байгаа өрсөлдөгчийн бод болон хүүг довтлохыг хэлнэ. Эндээс дарааг гурван обьект бүрдүүлдэг гэдэг нь ойлгомжтой. Үүнд 1. Дарагч 2. Холбогч (хаагч) 3. Дараанд орогч тус тус орно. Гэхдээ сүүлийн хоёр нь нэг талынх байх ёстой. Хэрвээ хаагч шатар нь ямар нэгэн чухал нүдийг хааж байгаа бол дараанд хоёр шатар оролцоно.
Бүрэн ба бүрэн бус гэсэн хоёр төрлийн дараа байдаг. Дараанд орогч нь ноён байвал дарааг бүрэн дараа гэх бөгөөд хаагч нь нэг ч нүүдэл хийх боломжгүй байвал ийм дарааг үнэмлэхүй бүрэн гэж хэлдэг. Зарим тохиолдолд хаагч нь дарааны шугамын дагуу нүүдэл хийх боломжтой байдаг ба үүнийг харьцангуй бүрэн дараа гэдэг. Дарааны төрлүүдийг жишээгээр харцгаая.

Бод эсвэл хүүгээр өрсөлдөгчийн хоёр шатарт зэрэг довтлохыг давхар дайралт гэнэ. Тухайн тохиолдол болох гурван шатарт зэрэг дайралт хийх нь практикт ховор байдаг. Давхар дайралт нь хамгийн өргөн дэлгэрсэн тактикийн арга бөгөөд энэ арга хэрэглэгдээгүй нэг ч өрөг байдаггүй гэвэл бараг хэтрүүлэг болохгүй. Арга нь өргийн аль ч үед дайралдаж болохоос гадна түүнийг бүх шатрууд (ноён хүртэл) хэрэгжүүлж чаддаг. Бэрс, морь нь энэхүү тактикийн аргыг хамгийн үр дүнтэй гүйцэтгэгчид болно. Бэрс болон морины цохилт найман зүгт үйлчилдэг тул үүнд гайхах зүйлгүй. Бэрс нь хөлгийн бараг хагасыг хяналтандаа авч чадах хамгийн хүчтэй бод харин морь өөрийн болон хүний шатар дээгүүр даван нүүдэг онцлогтой. Хүү болон мориор хийгдэж байгаа давхар цохилтыг шатрын номуудад ац гэж нэрлэдэг.

Сайн шатарчин болохыг хүссэн хэн болгон сайн стратегч тактикч байх ёстой. Энэ юу гэсэн үг вэ? Юуны өмнө шатарчин шатрын хөлөг дээр тулаан явуулах стратегийн болон тактикийн төрөл бүрийн аргуудыг эзэмшин тэдгээрийг сайн ашиглаж сурсан байх хэрэгтэй. Шатар тоглохдоо төлөвлөгөөтэй байхыг бид олон удаа сануулж байсан. Шатрын өргийн тулаан гэдэг нь өрсөлдөгч нарын төлөвлөгөөний тулаан юм. Өрсөлдөгч бүр эсрэг талынхаа санаанд саад болон өөрийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийг хичээнэ. Тэмцлийн чиглэл, тулааны төлөвлөгөө боловсруулах нь шатрын стратегийн үндсэн асуудал болно. Стратег төлөвлөгөөний хэсэгчилсэн асуудлыг шийдвэрлэхэд тактик хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд тактик нь эцсийн зорилгод хүрэх тэмцэлд бие даасан үүрэг гүйцэтгэж болдог.

Өмнөх хичээлүүдээр бид шатрын гурван үеийн талаар тус тусд нь дэлгэрэнгүй авч үзсэн билээ. Одоо бид тулаан шатрын гурван үеийг дамжин өрнөх бүтэн өргийг авч үзэх болно. Энэ нь уншигч танд эдгээр үеүүдийн хоорондын уялдаа холбоог олон хараж дадлагажих боломжийг олгох юм.

Франц хамгаалалт
Нимцович - Дурас
Сан-Себастьян, 1912

Шатрын тоглолтын нүүдлүүд хугацаагаар хэмжигдэнэ. Ижил тооны нүүдэлд хэн нь олон шатрыг тулаанд оруулсан тал нь хугацааны давуу талыг олж авдаг. Гарааны үндсэн зарчмуудын нэг болох бодоо хурдан хөллөх зарчимыг зөрчвөл өрсөлдөгч талд санаачлагыг алдан өөрөөр хэлбэл нөгөө талыг хугацааны давуу байдалтай болгоно. Гарааны зарчмуудын талаарх хичээлүүдийг дахин сайтар үзэхийг зөвлөж байна. Хичээлүүдэд гарааны зарчмыг умартан өөр зүйлд хэт анхаарсанаас болоод шатарчид хэрхэн бут ниргүүлж байгааг үзүүлсэн сургамжтай өргүүдийг авч үзсэн. Уншигч танд дараах бас нэгэн сургамжтай өргийг толилуулъя.

Өмнөх хичээлийн 2-р диаграмд үзүүлсэн байрлалд хөлгийн ихэнх хэсэг цагаан шатруудын хяналтанд орсон тул тэдний хөдөлгөөн их чөлөөтэй байсан. Энэ нь тэдний газар нутгийн давуу талыг тодорхойлно. Иймэрхүү давуу байдал нь удаан хугацааны байдаг учраас бүх тулаанд амжилт гаргаж болно гэж тооцож болно. Хүүний массиваар дэмжүүлэн илүү газар нутгийг (талбай) эзлэх тусмаа давуу тал илүү тогтвортой болно. Хүүний гинж нь эсрэг талын боднуудын хэсэг тэр ч бүү хэл бүгдийнх нь үйл ажиллагааг саармагжуулахад их үр дүнтэй. Аль нэг тал нь хөлгийн ихэнх хэсгийг эзлэн авснаар эсрэг талын хүчнүүд хөдөлгөөний хувьд хязгаарлагдах нь ойлгомжтой.