Өнөө үед мэдээллийн технологийн салбарт эрэлттэй, эрчимтэй хөгжүүлэлттэй, хамгийн хүчирхэг хэлүүдийн нэг бол програмчлалын C# хэл юм. Хэл дээр десктопийн жижигхэн програмаас эхлээд өдөрт сая сая хэрэглэгчид үйлчлүүлдэг том хэмжээний веб портал, сервисүүд гээд маш олон төрлийн програмуудыг боловсруулж байна.
C# залуу хэл биш бөгөөд .NET платформ хөгжлийн урт замыг туулсан. 2002 оны 2-р сард Microsoft Visual Studio .NET -тэй зэрэг хэлний анхны хувилбар гарсан.

C# хэл дээр програм зохиоход бидэнд юу хэрэгтэй вэ?

• Програмийн кодоо бичих текст засварлагч.
• Програмийн кодийг exe өргөтгөлтэй файлд багцлах компилятор /хөрвүүлэгч/
• Програмийн компиляц, цаашдын ажиллагаанд хэрэгтэй .NET фреймворк

хэрэгтэй.

Програмийн кодийг бичих, тестлэн зүгшрүүлэх ажиллагааг хөнгөвчлөх үүднээс ихэнхдээ тусгай боловсруулалтын орчинг ашигдладаг. Тухайлбал Visual Studio.

Боловсруулагчид C# дээр програм зохиохдоо голдуу Visual Studio эсхүл ямар нэгэн JetBrains компаний Rider мэтийн IDE (integrated development environment) боловсруулалтын хэрэгслийг ашигладаг. Гэхдээ бүхий л IDE -нууд боловсруулалтын ажиллагааг хөнгөвчилж өгдөг ч програм үүсгэх ажиллагааны олон жижиг зүйлүүдийг цаанаа хийдэг. Үнэн хэрэгтэй бид зөвхөн .NET CLI -ийн боломжийг ашиглан боловсруулалтын орчингүйгээр ажиллах боломжтой.

C# хэл дээрх бүх програмийн код .cs өргөтгөлтэй файлд агуулагдана. Visual Studio -гоор үүсгэсэн төсөлд анхдагчаар Program.cs нэртэй нэг файл л үүснэ.  

Програмыг ажлуулахад анхдагчаар Program.cs файл ажилладаг. Шаардлагатай бол төсөлд C# -ийн бусад файлуудыг нэмж болно.

Програмд өгөгдөл хадгалахдаа хувьсагчийг ашигладаг. Хувьсагч нь тодорхой төрлийн утгыг хадгалж буй санах ойн нэрлэгдсэн хэсэг юм. Хувьсагч төрөл, нэр, утгатай байна. Хувьсагчид ямар төрлийн өгөгдөл хадгалахыг төрөл тодорхойлдог. Ямарч хувьсагчийг ашиглахын өмнө тодорхойлох хэрэгтэй. Хувьсагч тодорхойлох /зарлах/ бичлэгийн дүрэм

төрөл хувьсагчийн_нэр;

байна. Эхлээд хувьсагчийн төрөл дараа нь түүний нэр. Дараах шаардлагыг хангасан дурын нэрээр хувьсагчийг нэрлэж болно.

Литерал нь өөрчлөгдөхгүй утгыг илэрхийлнэ. (хааяа тэдгээрийг тогтмолууд гэж ч нэрлэдэг.) Литералуудыг хувьсагчид утгаар өгч болдог. Логик, бүхэл тоон, бодит тоон, тэмдэгт, мөрийн литералууд байж болно. null түлхүүр үг тусдаа литералийг илэрхийлнэ.

Логикийн литералууд

true (үнэн), false (худал) гэсэн хоёр логик тогтмол бий.

Console.WriteLine(true);
Console.WriteLine(false);

Програмчлалын бусад хэлүүдийн адилаар C# -д хувьсагчийг үүсгэхэд ашиглах өөрийн өгөгдлийн төрлүүд бий. Өгөгдлийн төрөл обьект авч болох, обьектод хэрэглэж болох үйлдлүүдийн өгөгдлийн дотоод илэрхийлэл, утгын олонлогийг тодорхойлдог тул өгөгдлийн төрлүүдийг маш сайн ойлгон зөв хэрэглэж сурах нь програмийн код бичихид маш чухал зүйл гэдгийг сануулъя.

Мэдээллийн технологийн салбарын хөгжлийг дагаад кодлогчийн хэрэгцээ жилээс жилд өссөөр байна. Програмийн кодлогч болоход туслах зорилгоор сайтад орчин үед өндөр эрэлттэй байгаа хэлүүдийн хичээлүүдийг цувралаар оруулсаар байх болно. Аливаа зүйлийг сурах суурь бол таны хүсэл эрмэлзлэл гэдгийг Суралцах хир хэцүү вэ? нийтлэлийг уншаад эргэцүүлэн бодоорой.

Хичээлээр консолоос өгөгдөл оруулах, консолд өгөгдлийг үзүүлэхийг судлах болно.

Консолийн гаралт

Өмнөх хичээлүүдэд консолд мэдээлэл үзүүлэхдээ компиляторын Console.WriteLine аргыг хэрэглэсэн. Хэрвээ консолд мэдээллийг гаргах хэрэгтэй түүнийг Console.WriteLine аргад дамжуулах хэрэгтэй. Жишээ нь төслийн Program.cs файлд

string hello = "Сайн уу Монгол";
Console.WriteLine(hello);
Console.WriteLine("C# -д тавтай морил!");
Console.WriteLine("Баяртай Монгол...");
Console.WriteLine(24.5);

командуудыг (statement) өгөөд төслийг ажлуулбал консолд

гэж харуулна.

C# -д бусад програмчлалын хэлүүдэд хэрэглэгдэг ихэнх операторуудыг ашигладаг. Үйлдэл гэдэг нь оролцогчид (операндууд) дээр тодорхой үйлчлэл хийхийг хэлнэ. Оролцогчоор хувьсагч эсхүл ямар нэгэн утга (жишээ нь тоо) байж болно. Үйлдэл нэгдмэл (унар) буюу нэг оролцогч (операнд) дээр, бинар буюу хоёр оролцогч дээр, тернар буюу гурван оролцогчийнх гэж байдаг.

Битийн үйлдлүүд онцгой үйлдлийн ангилал. Үйлдлүүд тоонуудын бит бүр дээр хийгддэг. Ийм учраас тоонуудыг хоёртын системд авч үздэг. Жишээ нь 2 хоёртын системд 10 бөгөөд хоёр биттэй харин 7 - 111 гээд гурван битээр илэрхийлэгдэнэ.

Жич: Програмийн код бичиж сурахын тулд тооллын системийн ерөнхий ойлголтыг сайн ойлгосон байхыг зөвлөе. Ухагдхуун тийм ч төвөгтэй биш тул тооллын системийн талаар интернетээд судлан мэдээрэй.

Утга олгох үйлдэлд хоёр операнд оролцох бөгөөд зүүн операнд зөвхөн өөрчлөгдөж болох илэрхийлэл байх ёстой. Жишээ нь хувьсагч. C# -д бусад програмийн хэлүүдэд байдаг утга олголтын (=) суурь үйлдэл байдаг бөгөөд үйлдэл баруун операндийн утгыг зүүн операндад олгдог.  Жишээ нь

int number = 23;

Дээрх мөр number хувьсагчид 23 утгыг олгож байгаа. Энд number хувьсагч зүүн операнд буюу оролцогч.

Өгөгдлийн төрлүүд хичээлд төрлүүд ямар утгууд авах, санах ойд хичнээн байт эзэлдэг Арифметик үйлдлүүд хичээлээр төрлүүдэд ямар үйлдлүүдийг хийх талаар үзсэн. C# хэл хатуу төрөлжилттэй хэл тул өгөгдлийн төрлүүд, тэдгээрийн хөрвүүлэлтийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Төрлийн хувиргалтууд голдуу нэмэх үйлдлийн үед үүсдэг тул төрөл бүрийн өгөгдлүүдэд нэмэх үйлдлийг хийхийг үзье.

byte a = 4;
int b = a + 70;

Нөхцөлт илэрхийлэл тусдаа үйлдлийн багц. Ийм үйлдлүүд bool төрлийн логик утгыг буцаадаг. Нөхцөлт илэрхийлэл үнэн бол true, илэрхийлэл худал бол false утгыг буцаана. Ийм үйлдлүүдэд харьцуулах, логик үйлдлүүд хамаарагдана.

Програмчлалын хэлний суурь бүрдүүлэгчдийг нэг бол тодорхой нөхцлөөс хамааран програмын кодийн ажиллагааны дарааллыг өөрчлөх нөхцлийн бүтэц юм. C# хэлний ийм бүтцүүдийн нэг бол if..else бүтэц.
if..else бүтэц нөхцлийн үнэн эсэхийг шалгаад үр дүнгээс хамааран тодорхой кодийг биелүүлдэг. Бүтцийн энгийн хэлбэр if блокоос бүрдэнэ.

if(нөхцөл)
{
    биелэгдэх командууд
}

Тодорхой нөхцлөөс хамааран зарим үйлдлийг олон удаа хийх боломжийг олгодог удирдах бүтэц бол цикл юм. C#

• for
• foreach
• while
• do...while

циклийн хэлбэрүүдтэй. Програмийн кодод хамгийн ихээр ашигладаг бүтцүүдийн нэг бол яах аргагүй цикл байдаг тул бүтцийн хэлбэрүүдийг бүрэн ойлгон ашиглаж сурах зайлшгүй шаардлагатай.

Нэг төрлийн өгөгдлүүдээр илэрхийлэгдэх өгөгдлийн төрлийг массив гэнэ. Массивийн зарлалт хувьсагчийнхтай төстэй хэдий ч төрлийн заалтын араас дөрвөлжин [] хаалтыг тавьдаг.

хувьсагчийн төрөл[] массивийн нэр;

Жишээ нь бүхэл тоон массивийг тодорхойлбол

int[] numbers;

байна. Массивийн хувьсагчийн тодорхойлолтын дараа түүнд утга олгож болно.

Хувьсагч, нөхцөлт бүтэц, цикл, массив ойлголтуудтай танилцсан тул жижиг хэмжээний програмийг зохиох боломжтой болсон. Иймээс массивуудтай ажиллах хэдэн бодлогыг авч үзье.

Санамж. Програмчлалын хэлийг сурахад дадлага чухал үүрэгтэй. Жижиг гэлтгүй асуудлуудыг өөрөө шийдэхээс л дадлагажин код бичиж сурдаг. Эхлэн суралцагсад асуудлыг бэлэн сангууд ашиглан шийдэх гэдэг нь цаашид асуудал үүсгэх үндэс болдог. Хичээлийн жишээнүүдийг бэлэн сан ашиглан маш хурдан шийдэж болох ч чухам ямар ажиллагаануудыг хийсэнг мэдэлгүй өнгөрнө. Өөрөөр хэлбэл кодийн алгоритмийг ойлголгүй ажиллагааг шийднэ гэсэн үг. Ийм аргаар бүх асуудлыг шийдэх боломжгүй гэдэг нь тодорхой. Ер код бичих суурь бол асуудлыг шийдэх алгоритмыг зохиож сурах. Үүнд суралцахгүйгээр код бичиж сурахгүй гэдгийг сануулъя.

Хувьсагчид утгыг хадгалдаг бол аргууд тодорхой үйлдлийг хийх командуудын багцыг агуулдаг. Үнэндээ арга гэдэг нь тодорхой үйлдлийг хийх нэрлэгдсэн кодийн блок.
Аргын ерөнхий иодорхойлолт

[модификатор] буцаах_утгын_төрөл аргын_нэр([параметрүүд])
{
    // аргын бие
}

байна. Модификатор, параметрүүд заавал байх албагүй.

Аргууд хичээлд тодорхойлсон SayHello арга

void SayHello()
{
    Console.WriteLine("Hello");
}
 
SayHello(); // Hello

консолд мэдээллийг үзүүлдэг. Арга консолд нэг ижил мэдээлэл үзүүлж байгаа нь түүний сул тал. Аргаас консолд үзүүлэх мэдээллийг түүнд гаднаас дамжуулан динамикаар тодорхойлбол илүү байхаар. C# -д үүнийг параметрүүд ашиглан шийддэг.

Жич: C# хэл ОХП-ийн аргачллалыг бүрэн дэмждэг тул кодийг голдуу классууд дээр суурилан бичдэг. Класс дотор зарлагдсан функцуудийг арга /method/ гэж нэрлэдэг тул ердийн функцийг ч арга гэж нэрлээд байгаа шүү.

Арга утга эсхүл ямар нэгэн үр дүнг буцааж болно. Өмнөх хичээлүүдэд тодорхойлсон аргууд void төрлийн буюу ямар нэгэн утга буцаахгүйгээр тодорхой үйлдлүүдийг хийж байсан. Аргаас утга буцаахдаа return операторийг хэрэглэх бөгөөд операторийн араас буцаах утгыг өгдөг.

return буцаах_утга;

Жишээ нь string төрлийн утга буцаах аргыг тодорхойльё.

string GetMessage()
{
    return "Hello";
}

GetMessage аргын тодорхойлолтод string төрлийг заасан учраас арга мөр буцаах ёстой. Иймээс аргын биед return операторийг ашиглаад араас нь буцаах мөрийг заасан.

C# -д аргад параметрийг утгаар ба холбоосоор дамжуулах гэсэн хоёр арга байдаг.

Параметрийг утгаар дамжуулах

Параметрийг дамжуулах хамгийн энгийн арга бол утгаар нь дамжуулах юм. Энэ бол параметрийг дамжуулах ердийн арга.

void Increment(int n)
{
    n++;
    Console.WriteLine($"Increment аргад дамжуулсан параметрийн утга: {n}");
}

int number = 5;
Console.WriteLine($"Increment аргын өмнөх number хувьсагч: {number}");
Increment(number);
Console.WriteLine($"Increment аргын дараах number хувьсагч: {number}");

Консолийн гаралт

Өмнөх хичээлүүдийн бүх жишээнүүдэд тогтмол тооны параметерүүдийг ашигласан. Харин params түлхүүр үгийг ашиглан аргад тодорхойгүй тоотой параметрийг дамжуулж болно.

void Sum(params int[]  numbers)
{
    int result = 0;
    foreach (var n in numbers)
    {
        result += n;
    }
    Console.WriteLine(result);
}
 
int[] nums = { 1, 2, 3, 4, 5};
Sum(nums);
Sum(1, 2, 3, 4);
Sum(1, 2, 3);
Sum();

Өөрөө өөрийгөө дуудах функцийг рекурсив (recursion) гэж нэрлэдэг. Рекурсивийг мэдээлэл зүйн үндсэн ойлголтуудын нэг гэж үздэг. Асуудлын шийдлийн энэхүү арга нь математик индукцтэй төстэй. Өөрөөр хэлбэл функц өөрийгөө дуудахын тулд эхлээд функцийг өөр утгатайгаар дуудсан үр дүнг авсан байх хэрэгтэй болдог.
Функц өөрөө өөрийгөө дуудах ажиллагаа програмчлалын ихэнх хэлүүдэд байдаг тул ухагдхууныг ойлгон хэрэгжүүлж сурсан байх хэрэгтэй. Рекурсивийн (recursion) хэрэгжүүлэлтийг тодорхой шийдлүүд дээр харцгаая.

Өөр функцийн дотор тодорхойлогдсон функцийг локал функц гэдэг. Локал функц тухайн аргын хүрээнд хийгдэх үйлдлүүдийг агуулдаг. Локал функцийг ойлгохын тулд хоёр тоон массивийн нийлбэрийг харьцуулах Compare аргыг

void Compare(int[] numbers1, int[] numbers2)
{
    int numbers1Sum = 0;
    int numbers2Sum = 0;

    foreach (int number in numbers1)
        numbers1Sum += number;

    foreach (int number in numbers2)
        numbers2Sum += number;

    if (numbers1Sum > numbers2Sum)
        Console.WriteLine("numbers1 массивийн тоонуудын нийлбэр их");
    else
        Console.WriteLine("numbers2 массивийн тоонуудын нийлбэр их");
}

int[] numbers1 = { 1, 2, 3 };
int[] numbers2 = { 3, 4, 5, 6, 7 };

Compare(numbers1, numbers2);

гэж тодорхойльё.

switch/case бүтэц илэрхийллийн утгыг утгуудын багцтай харьцуулан утга тохирсон бол тодорхой кодийг биелүүлдэг.

switch бүтцийн албан ёсны тодорхойлолт

switch (илэрхийлэл)
{
    case утга1:
        илэрхийллийн утга утга1-тэй тохирох үед ажиллах код
        break;
    case утга2:
        илэрхийллийн утга утга2-тэй тохирох үед ажиллах код
        break;
    //.............
    case утгаN:
        илэрхийллийн утга утгаN-тэй тохирох үед ажиллах код
        break;
    default:
        илэрхийллийн утга утгуудын багцад байхгүй үед ажиллах код
        break;
}

switch түлхүүр үгийн араас хаалтад харьцуулах илэрхийллийг өгнө.

Програмчлалын C# хэлэнд өгөгдлийн энгийн төрлүүдээс гадна enum буюу дурдах /тоолох/ гэсэн төрөл бий. enum төрөл логик холбоотой тогтмолуудаар илэрхийлэгдэнэ.

Төрлийг enum оператороор зарладаг.

enum нэр
{
    // тоологын утгууд
    утга1,
    утга2,
    .......
    утгаN
}

enum араас тооллогын нэрийг өгнө. Дараа нь хаалтанд таслалаар тусгаарлан тооллогын утгууддыг тогтмолуудыг бичнэ.

Өмнөх хичээлүүдээр бид өгөгдлийн төрлүүд, үйлдлүүд, цикл, нөхцөлт бүтэцүүд, массив, арга гээд C# програмчлалын хэлний суурь ойлголтуудыг үзсэн. C# бол бүрэн хэмжээний обьект хандлагат хэл. ОХП -ийн аргачлал орчин үед маш өргөн дэлгэрсэн тул өргөн дэлгэрсэн програмчлалын хэлүүд бүгд энэ парадигмийг дэмждэг. Энгийнээр ОХП -нь програмийг өөр хоорондоо харилцан холбогдож ажиллах обьектууд байдлаар зохиох аргачлал юм. Цаашид програмчлалын илүү нарийн ойлголтуудыг судлаж эхлэх учраас өмнөх хичээлүүдийг үзсэн байхыг зөвлөе.

Хүмүүс ОХП -ийн аргачлалыг дэмждэг хэлийг ашигласан бол энэ парадигмаар кодлоод байна гэж буруу бодох гээд байдаг. C# -ийн дотоод сангууд бүгд ОХП -д дээр суурилан ажилладаг тул таны код энэ аргачлалаар бичигдээд байгаа юм шиг харагдаж магадгүй. Обьект гэдэг нь өөртөө өгөгдөл, аргуудыг агуулсан кодлогч үүсгэх өгөгдлийн төрөл. Түүнээс ямар нэгэн супер зүйл ердөө биш. C# -ийн өгөгдлийн суурь төрлүүд ч бас классаас үүсдэг обьектууд. Үүний ижлээр асуудлыг эвтэйхэн, амар шийдэх боломжийг ОХП бидэнд олгож байгаа юм. Түүгээр ч зогсохгүй C# -ийн өгөгдлийн суурь төрлүүдийн классуудыг ч өөрийн хүссэнээр удирдах боломжийг өгдөг.

Байгуулагч үүсгэх

Классууд ба обьектууд хичээлд обьектыг үүсгэхдээ анхдагч байгуулагчийг ашигласан. Гэхдээ бид өөрийн байгуулагч аргыг тодорхойлж болно. Байгуулагч обьектын инициализацийг хийдэг. Хэрвээ класст байгуулагчийг тодорхойлон өгвөл анхдагч байгуулагч байхгүй болно.

C# хэл дээрх програмийн оролтын цэг Main арга байдаг. Яг энэ аргаас C# дээрх програм биелэгдэж эхэлдэг тул програм заавал Main аргатай байх ёстой. Гэтэл Visual Studio 2022  

// See https://aka.ms/new-console-template for more information
Console.WriteLine("Hello, World!");

кодтой консол програмийг үүсгэдэг.

Классаас гадна бүтэц буюу структур нь C# -д өөрийн өгөгдлийн төрлийг үүсгэх бас нэгэн арга. Хэлний int, double гэх мэтийн энгийн төрлүүд ч үнэн хэрэгтээ структураар илэрхийлэгддэг.

Структурийн тодорхойлолт

Структурийг тодорхойлохдоо struct түлхүүр үгийг ашиглана.

struct структурийн_нэр
{
    // структурийн элементүүд
}

struct үгийн ард структурийн нэрийг өгөөд цааш хаалтанд структурийн элементүүд талбар, арга гэх мэтийг байршуулдаг.

Өмнөх хичээлүүдэд int, byte, double, string, object гэх мэтийн өгөгдлийн төрлүүдийг үзсэн. Үүний зэрэгцээ структур, тооллого /enum/, класс зэрэг нарийн төрлүүдийг ч үзсэн. Энэ бүх төрлүүдийг утгын төрлүүд (утгатай төрлүүд ч гэж бас нэрлэдэг) (value types) ба холбоосын төрлүүд (reference types) гэсэн ангилалд хувааж болно. Эдгээрийн ялгааг ойлгох нь чухал.

Хувьсагч бүр тодорхой контекст эсхүл харагдах бүсдээ хүчинтэй. Энэ контекстийн гадна хувьсагч байхгүй болно.

Төрөл бүрийн контекстүүд байдаг.

• Классийн контекст. Классийн түвшинд тодорхойлогдсон хувьсагчид энэ классийн дурын аргад хүчинтэй. Эдгээрийг глобал хувьсагид эсхүл талбарууд гэж бас нэрлэдэг.
• Аргын контекст. Аргын түвшинд тодорхойлогдсон хувьсагчдийг локал гэх бөгөөд зөвхөн тухайн арга дотроо хүчинтэй. Өөр аргад хувьсагчид хүчингүй. Байхгүй гэсэн үг.
• Кодийн блокийн контескт. Блокийн кодийн түвшинд тодорхойлогдсон хувьсагчид бас локал бөгөөд зөвхөн тухайн блокдоо хүчинтэй (харагдана). Өөрийн блокийн гадна тэд хүчингүй.

.NET -д тодорхойлогдох классууд болон бусад төрлүүд нэрийн орон зай гэх тусгай контейнерт багтдаг. Нэрийн орон зай програмийн кодийг логик блокуудад зохион байгуулан тодорхой асуудлыг шийдэх эсхүл ерөнхий ажиллагаануудыг бусад кодоос салгах эсхүл кодуудыг нийлүүлэх боломжийг олгодог.

Төслийн кодийн файл дахь ямар нэгэн нэрийн орон зайг ашиглах хэрэгтэй бол ашиглах гэж буй бүх файлд түүнийг анхдагчаар холбон оруулах хэрэгтэй болно.
Жишээ нь төсөлд кодийн гурван файл байлаа

гэж үзье.

Бүх классууд ямар нэгэн орон зайд агуулагдан эдгээрийг ашиглахын тулд тэдний орон зайг холбох эсхүл орон зайн нэртэй холбосон классийн бүрэн нэрийг ашиглах хэрэгтэй ч Visual Studio 2022 , .NET 6 , C# 10 -аас эхлэн бид програмийн файлд зүгээр л

Console.WriteLine("Hello");

гэж бичиж болдог болсон. Ингэхдээ Console классийг агуулдаг System нэрийн орон зайг илээр оруулан ирээгүй ч энэ класст төслийн C# кодийн дурын файлаас хандаж болно.

Төрөл бүрийн классууд, структуруудийг тусдаа сан хэлбэрээр бүрдүүлэн компиляц хийн dll файлд багцлаад дараа нь өөр төслүүдэд оруулан ашиглах нь элбэг байдаг. Үүний ачаар програмд олон дахин ашиглагдах ижил ажиллагаатай хэсгүүдийг сан хэлбэрээр тодорхойлоод төрөл бүрийн төслүүдэд оруулах эсхүл өөр боловсруулагч нарт ашиглуулах боломж бүрдэнэ.

Классийн бүх талбар, шинж, арга, бусад бүрдүүлэгчид хандалтын модификатортой. Хандалтын модификатор классийн бүрдүүлэгчдийн харагдах хүрээг заах боломжийг олгодог. Өөрөөр хэлбэл хандалтын модификаторууд тухайн хувьсагч эсхүл аргыг хэрэглэж болох контекстийг тодорхойлдог.

C# -ийн класс, бүтцүүдэд ердийн аргуудаас гадна шинж гэж нэрлэдэг тусгай аргууд байдаг. Тэдгээр нь класс, структурийн талбарт хандах, утгуудыг авах, өөрчлөх боломжуудыг өгдөг.   

Шинжийн тодорхойлолт

Шинжийн стандарт тодорхойлолт

[модификатор] шинжийн_төрөл шинжийн_нэр
{
    get { шинжийн утгыг авахад хийгдэх үйлдлүүд}
    set { шинжийн утгыг тавихад хийгдэх үйлдлүүд}
}

байдаг. Шинжийн тодорхойлолтын эхэнд төрөл бүрийн модификаторууд тавигдаж болно. Тухайлбал хандалтын модификаторууд модификатор. Дараа нь шинжийн төрөл тэгээд шинжийн нэр байна. Шинжийн бүрэн тодорхойлолт get, set гэсэн хоёр блокийг агуулна.

Хааяа өөр өөр параметрүүдийн багцтай нэг аргыг үүсгэх шаардлага гардаг. Ирсэн параметрүүдээс хамааран аргын тодорхой хэрэгжүүлэлтийг хэрэглэнэ. Ийм боломжийг аргын хэт ачаалал (method overloading) нэрлэдэг. overloading нэрийн хэт ачаалал орчуулга сайнгүй болсон байх талтай. Иймээс нэрийг overloading гээд тогтоогоод явах нь илүү ч байж болно.  
C# хэлэнд класст өөр өөр сигнатуртай /тодорхойлогч/ нэг ижил нэртэй олон аргыг үүсгэх боломжтой. Сигнатур гэж юу вэ? Сигнатур дараах зүйлүүдээс бүрдэнэ.

• Аргын нэр
• Параметрүүдийн тоо
• Параметрүүдийн төрлүүд
• Параметрүүдийн дараалал
• Параметрүүдийн модификаторууд

Гэхдээ параметрүүдийн нэрүүд сигнатурт орохгүй.

Класс ба структурт ердийн талбар, арга, шинжүүдээс гадна статик талбар, арга, шинжүүд байж болдог. Статик талбар, арга, шинжүүд бүх класс, структурт хамаарна. Классийн статик гишүүнд хандахдаа классийн хувийг үүсгэх албагүй.

Статик талбар

Статик талбар класс ба структурийн төлвийг хадгална. Статик талбаруудыг ердийн талбарууд шиг тодорхойлох ч талбарын төрлийн өмнө static түлхүүр үгийг тавьдаг.

Програмчлалын хэлийг судлаад код бичих нэг их хүнд биш. Харин сайн код бичнэ гэдэг нь хүндхэн асуудал. Хэлийг эхлэн суралцагсад код бичих дээр түлхүү анхаарсанаас болоод цэгцтэй, зохион байгуулалт сайтай, өргөжүүлэх болон дэмжлэг үзүүлэхэд хөнгөн буюу өөрөөр хэлбэл сайн код бичих тал дээр нэг их анхаардаггүй. Энэ нь программийн бүтээгдхүүний загварчлалтай илүү холбоотой зүйл юм. Манайхан програмийн загварчлал хийхгүйгээр асуудлыг кодлогчид шууд өгөөд хурдан хийлгэх гэдэг. Энэ нь эцэстээ зөвхөн ажилладаг л кодийг бичүүлэхэд хүргэдэг. Ийм кодийг цаашид хөгжүүлэх болон дэмжихэд нэн хүндрэлтэй буюу бараг боломжгүй болгодог. Иймээс програмчлалын хэлний боломжуудыг маш өргөн судлан мэдэхийг зөвлөе. Програмыг загварын дагуу кодлоход таниас тухайн хэлний боломжуудыг зөв оновчтой ашиглахыг шууд шаардах болно.

C# -д тоо, мөр гээд стандарт төрлийн утгуудаас гадна ямар нэгэн өгөгдөл, утга байхгүйг заах тусгай null утга гэж бий. Холбоосын төрлүүд анхдагч утгаар null утгыг авдаг. C# 8.0 хувилбар хүртэл бүх холбоосын төрлүүдэд null утгыг

string name = null;
Console.WriteLine(name);

олгож болдог байсан. Харин C# 8.0 хувилбараас холбоосын nullable төрөл (nullable reference types) болон холбоосын nullable төрлийг ашиглаж болох nullable aware context - буюу nullable-контекст ойлголтыг оруулсан.  
null утга авч болох холбоос төрлийн хувьсагч болон параметрийг тодорхойлохын тулд төрлийн нэрийн ард ? (асуултын тэмдэг) -ийг тавина. Жишээ нь

string? name = null;
Console.WriteLine(name);    // юу ч үзүүлэхгүй

Утгатай төрлийн хувьсагч болон параметрүүдэд null утгыг шууд олгож болдоггүйгээрээ холбоосын төрлөөс ялгаатай. Гэсэн хэдий ч утгатай төрлийн хувьсагч болон параметрүүдэд null утгыг олгох шаардлага гардаг. Жишээ нь өгөгдлийн сангаас тоон утга ирнэ гэсэн хүлээлттэй байтал өгөгдлийн сангийн талбар утгагүй байх. Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийн санд утга байвал тоо үгүй бол null ирнэ гэсэн үг.

Програмчлалын C# хэл хатуу төрөлжилттэй тул өгөгдөлтэй ажиллах үед null утга асуудал үүсгэх тохиолдол их. Үүнийг тооцолгүй бичигдсэн код бүр ажлын /production/ хувилбараар ажиллаж байхдаа алдаа өгөх тал бий. Кодийн тестийг хийхдээ тухайн хувьсагчид null утга олгогдох тохиолдолыг тооцохгүй байх нь ийм асуудал гарах үндсэн шалтгаан хэдий ч кодлогч энэ талаар өөрөө бодон кодлох хэрэгтэй.   

null -ийн шалгалт. Null guard /хамгаалагч/

Коддоо null утга авдаг өөрөөр хэлбэл nullable төрлийн хувьсагч болон параметрүүд ашиглах болбол NullReferenceException алдаа гарахаас сэргийлэн null -ийг шалгах хэрэгтэй. Жишээ нь

void PrintUpper(string? text)
{
    if (text!=null)
    {
        Console.WriteLine(text.ToUpper());
    }    
}

Дээрх кодод text параметр null -тэй тэнцүү биш бол мөрийн тэмдэгтүүдийг том үсэг болгох ToUpper() аргыг дуудна.

Төрөл бүрийн класс, структуруудад хуурамч нэрийг /төлөөлөх нэр/ өгөөд дараа нь програмд төрлийн нэрийн оронд төлөөлөх нэрийг ашиглаж болно. Жишээ нь консолд мөр гаргах Console.WriteLine() аргын Console класст төлөөлөх нэрийг

using printer = System.Console;

printer.WriteLine("Монгол улс");
printer.WriteLine("Улаанбаатар хот");

өгч болно.

Удамшилт (inheritance) бол ОХП -ийн үндсэн ойлголтуудын нэг. Удамшилтаар нэг класс өөр классийн ажиллагаануудыг өвлөх /дамжуулан авах/ боломж бүрддэг. Бидэнд хүнийг тодорхойлох

class Person
{
    private string _name = "";
 
    public string Name
    {
        get { return _name; }
        set { _name = value; }
    }
    public void Print()
    {
        Console.WriteLine(Name);
    }
}

Person класс байлаа гэе. Гэтэл бидэнд компаний ажилтанг тодорхойлох Employee класс хэрэгтэй боллоо гэж үзье. Компаний ажилтан хүн учраас Employee класс Person классийн хийдэг үйлдлүүдийг хийх болно.

C# нь хатуу төрөлжилттэй хэл тул програмийн кодод ашиглагдаж буй бүх хувьсагчдийн төрлийг заавал тодорхойлосон байх шаардлагатай. Энд төрлүүдийн хувиргалт ухагдхуун маш чухал үүрэгтэй. Төлвүүдийн хөрвүүлэлтийн логикийг ойлгоогүйгээс үүдэн програмийн ажиллагааны явцад алдаа гарах явдал цөөнгүйн дээр ийм төрлийн алдааг илрүүлэхэд нилээд хүндрэл үүсэх талтай. Иймд хэлний онцлогийг зөв ойлгон эзэмшихийг зөвлөе.
Бид Суурь өгөгдлийн төрлүүдийн хөрвүүлэлт хичээлд энгийн төрлүүдийн обьектийн хувиргалтыг үзсэн. Одоо классийн обьектуудын хувиргалтыг авч үзье.

Удамшуулалтад суурь классаас өвлөн ирсэн аргын ажиллагааг удамшсан класст өөрчлөх хэрэгцээ ихээр гардаг. Энэ тохиолдолд удамшсан класст суурь классийн арга, шинжүүдийг дахин тодорхойлж болдог.
Удамшсан класст дахин тодорхойлж болох арга, шинжүүдийг суурь класст virtual модификатороор тэмдэглэнэ. Ийм арга, шинжүүдийг виртуал гэж нэрлэдэг. Удамшсан класст эдгээр аргуудыг дахин тодорхойлохдоо override модификаторийг ашиглана.

Виртуал аргууд, шинжүүд хичээлд виртуал аргуудыг тодорхойлох, дахин тодорхойлохыг үзсэн. Суурь классаас өвлөн авсан функцтоналуудыыг өөрчлөх өөр арга бол нуух (shadowing / hiding) юм. Арга, шинжүүдийг нуух нь үнэндээ суурь классийн арга эсхүл шинжүүдтэй нэр, параметрүүдийн багцаар тохирох арга, шинжийг удамшсан класст тодорхойлох юм. Классийн гишүүнийг нуухдаа new түлхүүр үгийг хэрэглэдэг.

Програмчлалын c# хэл өргөн боломжтой, обьект хандлагат парадигмийг дэмждэг, том төслүүдийн боловсруулалтад өргөнөөр ашиглагддаг, маш универсал хэл. Хэлийг Microsoft хөгжүүлдэг нь л өөрөө ихийг хэлнэ. Миний бодлоор c# -ийн зарим шийдлүүдийг шууд ойлгоход хүндрэлтэй байдаг нь хэлний хийсвэрлэлттэй холбоотой байдаг болов уу. Хэлний боломжийг сайн судлан мэдэхгүйгээр сайн, хүчирхэг гэсэн утгаар төслийн үндсэн хэлээр ашиглах нь зөв биш шийдэл болов уу. Та c# хэл дээр код бичдэг, бичихээр суралцаж байгаа бол хэлний боломж, бололцоог сайн судлахыг зөвлөе.      

Виртуал аргууд, шинжүүд, Далд арга, шинжүүд хичээлүүдээр суурь классаас өвлөн авсан аргуудын ажиллагааг өөрчлөх нуух, дахин тодорхойлох гэсэн хоёр аргыг үзсэн. Эдгээр аргууд хоорондоо ямар ялгаатайг харцгаая.

C# -д ердийн классуудаас гадна абстракт классууд гэж бий. Ийм классууд ямар хэрэгтэй вэ? Классууд тодорхой төрлийн обьект эсхүл биетийн ерөнхий хэвийг голдуу илэрхийлдэг. Жишээ нь машинийг төлөөлөх Car эсхүл хүнийг илэрхийлэх Person гэх мэтээр классуудыг тодорхойлоод эдгээрт тухайн обьектийг тодорхойлох талбар, шинж, аргуудыг оруулан өгч болно. Гэтэл тодорхой дүрслэлгүй зарим нэгэн зүйлүүдийг програмчлалын хэлээр илэрхийлэх хэрэгцээ гардаг. Жишээ нь яг энэ гээд хэлэх геометрийн дүрс бодитоор оршдоггүй. Тойрог, тэгш өнцөгт, квадрат гэж байдаг ч зүгээр дүрс гэж байхгүй. Гэхдээ тойрог, тэгш өнцөгтүүдэд зарим нэгэн ерөнхий зүйлүүд байх бөгөөд энэ нь дүрс юм. Тодорхой биелэлгүй үүнтэй төстэй зүйлүүдийг тодорхойлоход абстракт классууд зориулагдсан.

.NET -д бүх классууд бүр бидний үүсгэсэн классууд, жишээ нь System.Int32 гэх мэтүүд суурь төрлүүд далд хэлбэрээр Object классаас үүсдэг. Кодод Object классийг сууриар зааж өгөөгүй байсан ч анхдагчаар далд хэлбэрээр Object класс удамшилтын шатлалын оройд байрладаг. Иймээс бүх төрлүүд, классууд System.Object класст тодорхойлогдсон аргуудыг хэрэгжүүлж болно. Эдгээр аргуудыг авч үзье.

.NET фреймворк ердийн төрлүүдээс гадна ерөнхийлөгдсөн (generics) төрлүүд болон ерөнхийлөгдсөн аргуудын үүсгэлтийг дэмждэг. Энэхүү боломжийн онцлогийг судлахын өмнө ерөнхийлөгдсөн төрлүүд байхгүй бол үүсч болох асуудлуудыг авч үзье. Жишээ нь

class Person
{
    public int Id { get;}
    public string Name { get;}
    public Person(int id, string name)
    {
        Id = id; 
        Name = name;
    }
}

гэж хэрэглэгчийн өгөгдлийг хадгалах классийг тодорхойллоо гэж үзье. Person класст Id - хэрэглэгчийн давтагдахгүй идентификатор, Name - хэрэглэгчийн нэр гэсэн хоёр шинжийг тодорхойлсон. Энд хэрэглэгчийн идентификаторийг тоон утгаар өгсөн тул шинж 1, 2, 3, 4 гэх мэтээр утгуудыг авна.

Универсал параметрүүд ашиглан ерөнхийлөгдсөн классийг дурын төрлөөр төрөлжүүлж болно. Хааяа төрлийг тодорхой болгох шаардлага үүсдэг. Жишээ нь бидэнд мэдээллийг илэрхийлэх

class Message
{
    public string Text { get; } // мэдээллийн текст
    public Message(string text)
    {
        Text = text;
    }
} 

Message класс байлаа гэе. Мэдээллийн Message хэлбэрийн обьектоор дамжуулах аргыг тодорхойлохыг хүсвэл эхний ээлжинд

Нэг ерөнхийлөлтэй класс өөр ерөнхийлөлтэй классаас удамшиж болно. Ингэхдээ удамшилтын төрөл бүрийн хувилбаруудыг ашиглах боломжтой.   
Бидэнд дараах суурь

class Person<T>
{
    public T Id { get;}
    public Person(T id)
    {
        Id = id;
    }
}

Person класс байлаа гэе.

Заримдаа програмийн ажиллагааны явцад урьдчилан тооцоход хэцүү эсхүл бүр боломжгүй алдаанууд гардаг. Жишээ нь сүлжээгээр файл дамжуулалт хийж байтал гэнэт сүлжээний холболт тасрах тохиолдол гарч болно. Ийм нөхцөл байдлыг exception буюу онцгой нөхцөл гэж нэрлэдэг. C# хэл ийм нөхцөл байдлын боловсруулалтыг хийх боломжийг боловсруулагчдад олгодог. Хэлэнд үүнд зориулагдсан try...catch...finally бүтэц бий.

try
{
     
}
catch
{
     
}
finally
{
     
}

try...catch..finally бүтцийг ашиглахад эхлээд try блокийн бүх командууд биелэгдэнэ. Блокт онцгой нөхцөл /exception/ үүсээгүй бол түүний дараа finally блок ажиллаад try...catch..finally бүтэц ажиллагаагаа дуусгана.

catch блокийн тодорхойлолт

Онцгой нөхцлийн боловсруулалтыг хариуцах catch блок

catch
{
    // гүйцэтгэх үйлдлүүд
}

хэлбэртэй байна. Дээрх хэлбэрийн catch блок try блокт үүссэн бүх онцгой нөхцлийн боловсруулалтыг хийнэ. Харин онцгой нөхцлийн төрөлд тохирох боловсруулалтыг хийх catch блок

catch (онцгой_нөхцлийн_төрөл)
{
    // гүйцэтгэх үйлдлүүд
}

хэлбэрээр тодорхойлогдоно.

Бүх онцгой нөхцлүүдийн суурь бол Exception төрөл. Төрөлд онцгой нөхцлийн талаарх мэдээллийг авч болох хэдэн шинжийг тодорхойлсон байдаг. Үүнд:

• InnerException - үүссэн онцгой нөхцлийн шалтгаан болсон онцгой нөхцлийн тухай мэдээллийг хадгална.
• Message - алдааны мэдээллийг хадгална
• Source - онцгой нөхцлийг дуудсан обьект эсхүл багцын нэрийг хадгална
• StackTrace - онцгой нөхцлийг үүсгэхэд хүргэсэн дуудалтын стекийг мөр илэрхийллээр буцаана
• TargetSite - онцгой нөхцөл дуудагдсан аргыг буцаана

Тодорхой нөхцөлд жишээ нь тоог тэгд хуваах гэх мэт тохиолдолд систем өөрөө онцгой нөхцлийн генерацийг хийдэг. Гэхдээ C# хэл throw оператороор онцгой нөхцлийг гараар үүсгэх боломжийг олгодог. Өөрөөр хэлбэл throw оператороор бид өөрсдөө онцгой нөхцлийг үүсгэн түүнийг програмийн ажиллагааны үед дуудаж болно гэсэн үг.